جایگاه لطایف چهارگانه در کسب معرفت از دیدگاه عین‌القضات همدانی

بخش مهمی از اندیشه‌های عین القضات همدانی - عارف بزرگ سده ششم هجری - به بحث معرفت اختصاص دارد؛ و مقاله‌‌ حاضر سعی دارد به‌روش توصیفی تحلیل محتوایی، به نقش لطایف چهارگانه از لطایف سبعه، مطرح در سلوک عرفانی در معرفت‌بخشی از منظر عین القضات بپردازد و مبانی معرفتی او را از طریق منابع و ابزار شناخت تحلیل و بررسی کند؛ زیرا عین‌القضات به سه لطیفه نفس، دل و روح، عقل را هم می‌افزاید ولی آن را به کسب علوم نظری محدود می‌کند؛ و معتقد است دل به‌واسطه ذوق یا چشم بصیرت، نفس به‌واسطه شناخت نفس پیامبر(ص) یا در مرتبه فنا، به‌طور بی‌واسطه از روح جان امکان کسب معرفت پیدا می‌کنند، و همگی با مراتب مختلف یقین  ارتباط دارند. اما آنچه نقش عقل را در نگاه عین‌القضات بارز می‌کند یکی منشا جبروتی و نقش آن به عنوان پلی بین عین و ذهن به‌عنوان ابزار ترجمه معرفت، و دیگری به‌عنوان پیش نیاز نخستین مرتبه معرفت است. به‌طور کلی او معرفت را علمی لدنی و ذوقی دانسته است؛ ولی علم و معرفت را نه صرفاً دو مفهوم شناختی، بلکه دو عالم وجودی در نظر گرفته است، به همین علت در تقسیم بندی عین‌القضات علم تقلیدی و برهانی، جزو مراتب معرفت محسوب نمی شود.