نحوه‌ فاعلیت خداوند در عالم از نظر ابن‌سینا

ابن‌سینا برای اثبات فاعلیت ( و یا خالقیت ) خداوند که یکی از پر چالش‌ترین مسائل الهیات و فلسفه است‌، تلاش مضاعفی انجام داده است؛ چه وی در تبیین‌ این مسئله از یک سو با فیلسوفان مشّائی که خود وی نیز از پیروان همین نحله‌ فلسفی است در نزاع واختلاف است و از سوی دیگر، گرفتار مشاجره و نفی و انکار شریعتمداران در مسئله است.‌ این اختلاف به‌اندازه‌ای است که او بحث « حادث و قدیم » عالم که یکی از مبانی اصلی‌ این مسئله است را مسئله‌ای « جدلی الطرفین» نامیده است، بدین معنی که هم می‌‌توان در جهت اثبات و هم در جهت ابطال آن برهان اقامه کرد. در نزاع با مشائیان، وی تلاش کرده است تا ازلی بودن ماده را که ارسطوئیان به آن قائل‌اند، ابطال کند و در نتیجه‌، حدوث عالم را اثبات کند و در تقابل با متکلمان نیز تلاش کرده است تا میان حدوث ذاتی عالم وحدوث زمانی آن تفاوت قائل شود و در ادامه میان قدیم ذاتی و قدیم زمانی فرق قائل شده است و می‌‌گوید، مانیز همچون متکلمان بر‌ این باوریم که در نظام هستی‌، تنها یک موجود قدیم ذاتی وجود دارد وآن هم وجود خداست‌، لیکن بر‌ این باوریم از آنجا که موجودات قدیم زمانی( عقول مفارق) به لحاظ ذات خود‌، موجود ممکن الوجود‌اند، داغ معلولیت بر پیشانی شان حک شده است و هیچ‌گونه توهم و تصور بی نیازی از علت در بارۀ آنها نمی‌‌رود تا کسی ادعا کند که : اعتقاد به موجودات مجرد ازلی غیر از خدا، ناسازگار با توحید پروردگار است‌؛ آنچنانکه متکلمان پنداشته‌اند. این مقاله باروش توصیفی و تحلیلی و با تمرکز بر متون اصلی ابن‌سینا نوشته شده است.

Divine Agency in the World from Ibn Sina’s

Ibn Sina made extra efforts to prove divine agency, as one of the most challenging issues in theology and philosophy. In his explanation, he is, on the one hand, in conflict with the Peripatetic philosophers considering the fact that he himself is a follower of the same philosophical school and on the other hand he is engaged in controversy and denial of the Shari’a law concerning this issue. He considers the issue of the world being &created or eternal&, as one of the main foundations of this issue, &controversial”, implying that there are arguments for and against it. In his debate with the peripatetic philosophers, he refutes the primordiality of matter as believed by the Aristotelians and, __________________________ * Islamic Azad University Qom Branch             azarsepah@gmail.com ** Islamic Azad University Qom Branch            m.irandoost92@gmail.com *** Iranian Research Institute of  Pholosohy       smailalikhani@gmail.com      Reception date:  99/7/8                          Acceptance date: 99/9/11   consequently, proves the temporality of the universe. In his opposition to the theologians, he has tried to distinguish between the intrinsic occurrence of the universe and its temporal occurrence. He states that, like theologians, he believes that there is only one ancient intrinsic being, that is, God. Since eternal existents by virtue of time (different minds) are, in essence, possible beings and by necessity contingent. There should be no illusion that they are not free of an antecedent cause. To claim, like theologians, that there are eternal existents other than God is incompatible with divine unity. The present study adopted a descriptive analytical method with a focus on Ibn Sina’s original texts.