بازخوانی جبر و اختیار در ساحت آموزه های عرفانی

«جبر و اختیار» اگرچه ماهیتاً مسئله‌ای کلامی‌‌است اما به دو دلیل به ساحت عرفان نیز راه یافت: پیشینه کلامی‌‌عارفان و اقتضای برخی مباحث عرفانی. راهیابی‌  این بحث کلامی‌‌در ساحت عرفان اسلامی‌‌موجب شد تا به اقتضای دقت نظرها و نکته سنجی‌های عارفان در مباحث توحیدی و ماجرای ظهورات اسمائی، مباحث جبر و اختیار گستره و عمق فزون‌تری یابد و گره‌گشایی‌های فراوانی صورت گیرد. اما استناد به برخی متشابهات کلام و عدم توجه نظام‌مند به جامع سخنان عارفان شائبه جبرگرایی عارفان را برای برخی موجب شده است.‌  این نوشتار با تکیه بر محکمات کلمات عارفان، سه محمل مهم جبرانگاری را که خاستگاهی صرفاً عرفانی و نه کلامی‌‌دارند، تبیین و به اقتضای مجال، در مسیر پاسخگویی و رفع شبهات و سوء فهم‌ها برآمده و در نهایت، تایید کننده گونه‌ای اختیار، البته با رویکرد عرفانی است.‌ این سه محور عبارت است از: سریان فیض الهی در عوالم امکانی؛ تجلی و حکومت اسماء جلاله الهی؛ اعیان ثابته و سر القدر.