تبیین و اندازه‌گیری شاخص فرصت انسانی در آموزش ایران

برابری فرصت، ما را از توزیع کالاها و خدمات اساسی میان کودکان فارغ از شرایطی همچون جنسیت، پیشینه خانوادگی و محل زندگی مطمئن می سازد و شاخص فرصت انسانی ابزاری را مهیا می کند تا روند تغییرات برابری فرصت در طی زمان در یک کشور یا در مقایسه با سایر کشورها مورد سنجش قرار گیرد. این شاخص با بررسی نرخ پوشش یک فرصت پایه در کنار نحوۀ توزیع آن، نشان می دهد که چه سهمی از کل فرصتهای موجود، منصفانه توزیع شده است. در این مقاله پس از تبیین مفهوم نابرابری فرصت و شاخص فرصت انسانی، با بهره گیری از داده های دو دوره مطالعه بودجه خانوار، نابرابری فرصت در دسترسی به آموزش و میزان منصفانه بودن توزیع دسترسی کودکان به آموزش در ایران اندازه گیری شده است. بدین منظور با به کارگیری مدل لوجیت، احتمال دسترسی هر کودک به تحصیل مورد محاسبه قرار گرفته و سپس با به کارگیری روش پیشنهادی باروس و همکاران، شاخص فرصت انسانی محاسبه شده است. یافته ها نشان می دهد که احتمال دسترسی به آموزش ابتدایی طی سالهای 1383 تا 1392 افزایش یافته و شاخص فرصت انسانی بهبود یافته است. این بهبود می تواند برآیند دو عامل باشد. نخست، بهبود نرخ پوشش تحصیلی در جامعه؛ دوم، کاهش نابرابری احتمال دسترسی به آموزش میان گروههای گوناگون جمعیتی. یافته ها نشان می دهد منشا اصلی افزایش شاخص فرصت انسانی، افزایش اثر مقیاس یا همان افزایش میانگین دسترسی به آموزش در کشور است. با وجود افزایش اثر توزیع، سهم آن در مقایسه با اثر مقیاس کمتر است که این امر نشانگر تداوم نابرابری در دسترسی به آموزش میان افراد بر حسب شرایط است.