ساخت و اعتباریابی پرسشنامه تفکر سیستمی فردی دانشجویان

هدف: درک پیچیدگی و برخورداری از تفکر سیستمی بر پویاسازی یادگیری و کسب توانمندی جهت درک لحظه‌ای، درک روابط و تعاملات بین پدیده‌ها، توانمندی سازگاری با تفکرات و اندیشه‌های گوناگون و حتی مخالف تاکید دارد. برخورداری از تفکر سیستمی یک فلسفه شخصی به افراد می‌دهد تا خود را با دنیای پیچیده‌ای که در آن زندگی می‌کنند سازگار کنند؛ و به افراد کمک می‌کند تا با تیزی فکر و اندیشه با مسائل روبرو شوند. کسب مهارت‌های تفکر سیستمی در دانشگاه‌ها می‌تواند پایه‌های رشد تفکر سیستمی و توانمندی درک پیچیدگی‌های جامعه کنونی را در افراد فراهم سازد.لذا شکل‌سازی فرهنگ دانشگاهی در جهت درک پیچیدگی و اجرای برنامه‌های درسی که به‌واسطه آن یادگیرندگان توان درک روابط حوزه‌های گوناگون علمی را به‌دست آورند و به توانمندی درک روابط پیچیده بین پدیده‌های گوناگون دست یابند، امری اجتناب‌ناپذیر در دانشگاه‌های امروزی است. در این راستا یکی از فعالیت‌های مهم سنجش تفکر سیستمی است که هدف پژوهش حاضر ساخت و اعتباریابی پرسشنامه تفکر سیستمی فردی (ist) دانشجویان بود. روش:این پژوهش توصیفی و از نوع آزمون‌سازی است. جامعه آماری تمامی دانشجویان کارشناسی دانشگاه شهید چمران مشغول به تحصیل در نیمسال دوم تحصیلی 95-1394 بود. روش نمونه‌گیری تصادفی چندمرحله‌ای که 450 نفر از دانشجویان مشارکت داشتند. در فرایند طراحی پرسشنامه ابتدا با بررسی متون علمی و مصاحبه با خبرگان مولفه‌های اصلی تفکر سیستمی فردی گزینش شد و در گروه سه نفره از متخصصان 158 سوال طراحی گردید که طی مراحل متعدد بررسی و تحلیل، پرسشنامه اولیه با 54 سوال تدوین شد. در تحلیل داده‌ها از تحلیل عامل اکتشافی، تحلیل عامل تاییدی، روایی ملاکی همزمان و همسانی درونیاستفاده شد. یافته‌ها: مقدار kmo، مقدار شاخص بارتلت، کفایت حجم نمونه و قابلیت آیتم‌ها را برای دسته‌بندی در عامل‌ها را نشان داد. با اجرای تحلیل عامل اکتشافی به روش تحلیل مولفه‌های اصلی و چرخش واریمکس، پنج عامل «شناسایی و درک روابط متقابل»، «ارزیابی و تصمیم‌سازی»، «آینده‌نگری»، «درک و شناسایی بازخورد» و «مدل‌سازی و استفاده از آن» در 30 سوال استخراج شد. با اجرای تحلیل عامل تاییدی به روش حداکثر درست‌نمایی، سهم هر عامل در اندازه‌گیری متغیر مکنون مربوطه معنی‌دار بود. نیکویی برازش مدل اندازه‌گیری در 5 عامل ذکرشده با شاخص‌های gfi، agfi،cfi، ifi، rmsea مطلوب بود که بدین ترتیب روایی سازه پرسشنامه «تفکر سیستمی فردی» تایید شد. ضریب آلفای کرونباخ در کل مقیاس 0.90 و در خرده مقیاس‌ها بین 0.67 تا 0.76 بود که حاکی از همسانی درونی پرسشنامه بود. فرض مشابه‌بودن میانگین‌های جامعه در متغیر وابسته برای دانشجویان دختر و پسر تایید شد. بحث و نتیجه گیری: یافته‌ها نشان داد پرسشنامه تفکر سیستمی فردی از لحاظ روان‌سنجی برای سنجش ابعاد چندگانه تفکر سیستمی دانشجویان در موقعیت‌های دانشگاهی مناسب و قابل اطمینان است؛ و می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای سنجش و شناخت وضعیت دانشجویان از حیث برخورداری از تفکر سیستمی فردی مورد استفاده قرار گیرد. همسو با پژوهش‌های متعدد انجام‌شده در حوزه تفکر سیستمی، پنج بُعد شناسایی شده در این پژوهش از ابعاد اصلی و مهم تفکر سیستمی فردی است. تفکر سیستمی فردی دانشجویان به توانایی درک روابط غیرخطی و متقابل عوامل متعدد محیطی- اجتماعی، ارزیابی و تصمیم‌سازی‌های بهنگام و داشتن رفتارهای پویا در دانشجویان اشاره دارد. لذا با لحاظ به نتایج این پژوهش و پژوهش‌های دیگر و روند روبه رشد توجه به تفکر سیستمی فردی در نظام‌های آموزشی و ضرورت آن در جامعه کنونی، برنامه‌ریزان آموزشی و درسی نظام‌های آموزش دانشگاهی باید آموزش تفکر سیستمی به دانشجویان را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهند. لذا توصیه می‌شود روش‌های آموزش و تقویت مهارت‌های تفکر سیستمی به مدرسان آموزش داده شود و فرصت‌های اجرای برنامه‌های درسی توسعه‌دهنده تفکر سیستمی فردی برای مدرسان فراهم گردد؛ مدرسان نیز برنامه‌های آموزشی کلاسی را در راستای توسعه توانمندی تفکر سیستمی فردی دانشجویان طراحی و اجرا کنند و دانشجویان را به این توانمندی مجهز سازند.