عکس مستوی قضایای حقیقیه نزد خونجی

چکیده فخر‌الدین رازی عکس مستوی قضایای حقیقیه و خارجیه را برای نخستین‌بار به صورت جداگانه مورد بحث قرار داده است، اما افضل‌الدین خونجی بسیاری از احکام او را مورد نقد قرار داد و بیش‌تر این نقدها از سوی منطق‌دانان بعدی پذیرفته شده است. عکس مستوی قضایای خارجیه در مقالة دیگری بررسی شده و با فرمول‌های منطق جدید آشکار شده است که در دو مورد فخر رازی خطا کرده و خونجی بر حق بوده است و در موارد دیگر، اختلاف فخر رازی و خونجی به اختلاف در تفسیر اصطلاحات برمی‌گردد. در این مقاله نشان می‌دهیم که در عکس مستوی قضایای حقیقیه نیز مشابه همین خطا و اختلاف در تفسیر رخ داده است. برای نمونه، فخر رازی تاکید دارد که در قضایای حقیقیه، موجبه‌های فعلیه (یعنی غیر از دو ممکنه) به مانند خود منعکس نمی‌شوند و سالبه‌های دائمه و عرفیه اصلاً عکس ندارند؛ اما خونجی مدعی است که در قضایای حقیقیه، موجبه‌های فعلیه به جزئیة ضروریه عکس می‌شوند و سالبه‌های دائمه و عرفیه به مانند خود. فرمول‌های منطق جدید در این دو مورد حق را به خونجی می‌دهد. در دیگر موارد اختلافی نشان می‌دهیم که رازی موجهات حقیقیه را با دو ادات وجهی در نظر می‌گرفته است و خونجی با یک ادات وجهی؛ و این راز اختلاف آن‌ها در احکام عکس مستوی است.