قضایای حقیقیه و خارجیه نزد شمس الدین سمرقندی

شمس الدین سمرقندی در دو کتاب قسطاس الافکار و شرح القسطاس تحلیل‌هایی از قضایای خارجیه، حقیقیه و ذهنیه ارائه کرده است که متفاوت از منطق‌دانان پیش از او است و از این رو، نسبت‌هایی میان آن قضایا برقرار کرده است که پیامدهای جدیدی در روابط استنتاجی میان آنها دارد. او در موجبه‌ها، قضیه ی خارجیه را به «وجود خارجیِ» طرفین و قضیه ی حقیقیه را به «امکانِ» وجود خارجی طرفین مشروط کرده و قضیه ی ذهنیه را نامشروط به این دو شرط دانسته است. او هم‌چنین در موجبه‌ها، قضیه ی خارجیه را اخص از حقیقیه و حقیقیه را اخص از ذهنیه برشمرده و به عکس این نسبت‌ها در سالبه‌ها حکم کرده است و در بیان این احکام میان کلیه‌ها و جزئیه‌ها هیچ تمایزی قائل نشده است. این نسبت‌های استنتاجی مورد ادعای سمرقندی متفاوت است با نسبت‌های بیان شده در آثار دیگر منطق‌دانان مسلمان مانند افضل الدین خونجی و قطب الدین رازی که گویا تنها منطق‌دانان مسلمانی هستند که صراحتا به این بحث پرداخته‌اند. در این مقاله به تجزیه و تحلیل مدعیات سمرقندی و نقد و بررسی آنها پرداخته و نشان داده‌ایم که نسبت‌های استنتاجی مورد ادعای سمرقندی با مثال‌هایی که برای قضایای خارجیه، حقیقیه و ذهنیه می‌آورد مطابقت نمی‌کنند و از این رو، از دقت کافی برخوردار نیستند.

samarqndi on haqiqi and khariji propositions

shams al-din samarqandi in his books qistas al-afkar and sharh al-qistas presented two new analyses of the khariji, haqiqi and mental propositions which are different from those of his predecessors. he held relations among these propositions which have new consequences on the inferential relations between them. samarqandi conditioned the khariji proposition on the external existence of its subject and predicate, also conditioned the haqiqi proposition on the possibility of the external existence of its subject and predicate, and considered the mental proposition unconditional to these two conditions. he has also regarded the khariji as implying the haqiqi and the haqiqi as implying the mental, all these in the affirmative propositions and the converse of these relations in the negatives, without distinguishing the universals from the particulars. these inferential relations claimed by samarqandi are different from those expressed in the works of other muslim logicians such as afzal al-din khunaji and qutb al-din razi, who seem to be the only muslim logicians who have explicitly discussed this issue. in this article, we have analyzed and critiqued the claims of samarqandi and shown that the inferential relations claimed by him do not correspond to the examples he gives for khariji, haqiqi and mental propositions, and are therefore not accurate enough.