قضایای حقیقیه و خارجیه نزد ارسطو

منطق‌دانان مسلمان به پیروی از فخر رازی دو اصطلاح قضیه‌ حقیقیه و خارجیه را به ادبیات منطقی خود افزوده‌اند که در نگاه بدوی در آثار ارسطو و شارحان یونانی‌اش وجود ندارد. با وجود این نشان می‌دهیم که هرچند ارسطو هنگام بحث از قیاس‌های مطلق (غیروجهی) مثال‌هایی برای قضیه‌ مطلقه ذکر کرده است که قضیه‌ حقیقیه هستند، اما هنگام بحث از قیاس‌های مختلط (مرکب از مقدمه‌های وجهی و غیروجهی) در بسیاری از موارد برای قضیه‌ مطلقه مثال‌هایی آورده است که تنها به صورت قضیه‌ خارجیه می‌توانند صادق باشند و نه به صورت قضیه‌ حقیقیه. با همه‌ اینها، ارسطو در یک مورد عبارتی دارد که با صراحت تمام، استفاده از قضیه‌ خارجیه در قیاس را ممنوع می‌داند. در تعارض میان این یک تک‌عبارت صریح بر منع کاربرد قضایای خارجیه و آن همه مثال‌های فراوان که قضیه‌ خارجیه هستند چه باید کرد؟ برخی از مفسران معاصر احتمال داده‌اند که این تک‌عبارت از افزوده‌های بعدی ارسطو و در پاسخ به اعتراض‌های دانشجویان و دستیارانش بوده است. در هر صورت، قیاس‌های موجهاتی ارسطو، چنان که برخی از منطق‌دانان مسلمان مانند ابن‌سینا، فخر رازی و خونَجی به صراحت نشان داده‌اند، نسبت به قضیه‌های حقیقیه و خارجیه حساس هستند؛ هرچند تا کنون، هیچ منطق‌دانی را سراغ نداریم که احکام این قیاس‌ها را برای قضیه‌های حقیقیه و خارجیه به صورت کامل و دقیق بررسی و استخراج کرده باشد.

aristotle on haqiqi and khariji propositions

following fakhr al din razi, muslim logicians invented two technical terms: haqiqi and khariji propositions, which prima facia are absent from aristotle’s works as well as from his ancient followers’. we show that although aristotle used haqiqi propositions for his absolute syllogisms, he utilised khariji ones for his modal syllogisms. however, he has a passage that prohibits the use of khariji propositions in modal syllogisms. now, what to do in regard to the conflict between this explicit passage and those many examples? some contemporary commentators proposed the possibility that the passage is from his students. anyway, aristotle’s modal syllogisms are sensitive to the division of propositions into haqiqi and khariji, although we couldn’t find any historian of logic who investigated carefully and completely aristotle’s syllogisms from this perspective..keywords:arisotole, haqiqi proposition, khariji proosition, modal syllogism.keywords:arisotole, haqiqi proposition, khariji proosition, modal syllogism.keywords:arisotole, haqiqi proposition, khariji proosition, modal syllogism.