کثرت‌گرایی جان هیک و نظریه ارجاع

جان هیک فیلسوف دین فقید قرن بیستم، به نظریه‌پردازی در باب مسیله تنوع و کثرت دینی شهره آفاق است. او با اتخاذ مبادی و مبانی گوناگون معرفت‌شناختی فلسفی سعی در طرح فرضیه‌ای تبیینی دارد که به باور او بهترین تبیین تکثر در جهان واقعی را ارایه دهد. هیک به لحاظ هستی‌شناختی وجود واقعیت غایی مستقل از ذهن و زبان را (البته در قالب ریالیسم انتقادی) می‌پذیرد، اما ریالیسم فقط سویه هستی‌شناختی ندارد و دارای سویه‌های معرفت‌شناختی و دلالت‌شناختی نیز است. از این جهت هیک راه ناهموار و دشواری را باید طی کند. در این مقاله با تحلیل دیدگاه کثرت‌گرایانه او در تبیین تجربه دینی و معرفت‌شناسی آن، نشان می‌دهیم وی با پذیرش نظریه توصیفی (فرگه ‌ـ راسلی) ارجاع (دلالت) به گونه‌ای ناواقع‌گرایی هستی‌شناختی تن می‌دهد. ما با اشاره به لوازم و پیش‌فرض‌های مصرح و غیر مصرح هیک در باب ارجاع و دلالت، از امکان التزام به این لوازم بر طبق دیدگاه‌هایی که خود هیک اتخاذ کرده است، پرسش می‌کنیم. پرسش این است که نظریه ارجاعی که هیک در باب واقعیت دینی می‌پذیرد او را به منظری سازگار با دیدگاه ریالسیتی‌اش می‌رساند یا خیر؟