الاهیات «اولویت»: تحلیل دیدگاه ابوالحسین بصری در مسئله «خدا و جهان»

الاهیات اولویت عنوانی است که برای نظامِ الاهیاتی ابوالحسین بصری در بررسی مسئله فعل الاهی یا مسئله عام تری که امروز با عنوان خدا و جهان شهرت یافته است، معرفی شده است. ابتناء الاهیات او بر نظریه اولویتِ علّی-معلولی و نه ضرورت بود. او معتقد بود چون جهان، اشیاء و روابط درونِ آن مخلوق خدای مختار است، بنابراین روابطِ طبیعی و به عبارتی جریانِ علّیت در طبیعت، تنها اولویت مند است؛ و لذا دو انگاره ضرورت و تقارن انگاری که از جانبِ مشائیان و اشاعره ارائه می شد، ناصحیح خواهد بود. بر اساس الاهیات اولویت خداوند قادر است تا در تقدیم و تاخیر ایجاد جهان، انتخابِ حالت ها و اشیاء ممکن برای وجودیافتگی، تنظیم مجدد یا تغییراتِ جریان های طبیعی آزادانه اقدام کند. همچنین الاهیات اولویت تلاش می کند تا سهم خدا، انسان و طبیعت را در فاعلیت محفوظ نگه دارد. تبیین مواردی چون معجزه، کرامت، استجابت دعا، فسخ عزائم و بسا بداء در الاهیات بصری نشان می‌دهد که نظم و اختیار انسان و طبیعت بنابر روال طراحی شده از جانب خداوند عمل می کند؛ ولی در عین حال خداوند می تواند بنابر حکمت هایی و از آن جمله آشکارگی قدرت و اختیار خویش در جهان دخالت کند. الاهیات بصری توانست با ارائه تحلیل های کلامی از مشیِ فلسفی راهی نوین برای دفاع از مدعیات متکلمان ایجاد کند. همین امر در ادوار پسین مورد استقبالِ ابن ملاحمی، فخر و حمصی رازی، خواجه نصیر طوسی، علامه حلّی و دیگرانی قرار گرفت؛ و اساس نظام های کلامی ایشان را بنیان نهاد. بسیاری از تعاریف و تحلیل های رایج از معنای وجوب و امکان، نحوه جریانِ علّیت در عالَم، تبیین امرٌبین الامرین در حل جبر و تفویض، معجزات و نظائر آن و بالاخره حل مسئله شر از آثار و پسامدهای الاهیات اولویت بصری است.

Priority Theology: Explaining al-Basri’s View on the Problem of God and the world

Questions like: &Is There a God?& and &Does God give meaning to life?& are two of the most vivid philosophical questions and Nietzsche reflected on both of them. Nietzsche denies the objective existence of God on the basis of a version of the divine hiddenness argument. He maintains that if one accepts the theistic conception of God then he won’t be able to explain the silence of God throughout the history. He then thinks about the dying role of believing in God in giving meaning to human life. By using allegorical characters such as the madman with lantern, the old saint, the retired pope and the ugliest human being, Nietzsche tries to show how the death of God will result in spiritual crisis. The doctrine of Übermensch fills the emptiness that emerges after the death of God but Nietzsche’s argument against the existence of God is not successful and cannot establish an atheistic ontology. In addition to that, despite of some examples in different religions, there isn’t any necessary relation between believing in God with the Resentment and the denial of life. Finally, it will be shown that the doctrine of Übermensch is such an unachievable goal that will lead to human’s psychological dissatisfaction.