دین‌شناسیِ دورکیم در نگاه فرانظریه‌ای شریعتی

در این مقاله، نقد شریعتی بر جامعه‌شناسی دین دورکیم واکاوی شده است. این واکاوی نشان می‌دهد هر نظریه‌ای باید مورد بحث و نقد قرار گیرد و شریعتی نشان داده است که نظریة دورکیمی یکی از مهم‌ترین سرچشمه‌های جامعوی کردن مقولة دین است (که توانسته نحله‌های گوناگون ضدّ مذهبی را تقویت کند) و در این قالب، مسئلة «احساس دینی» در تاریخ بشر که در ادبیات دینی از آن با مفهوم «فطرت» یاد می‌گردد را نفی و مسخ کند و شریعتی با تفکیک بین «احساس دینی» و «روح اجتماعی» این نظریه را نقض کرده است؛ ثانیاً این رویکرد تئوریک شریعتی به ‌عنوان یک «چشم‌انداز کلاسیک» باید در جهان مطرح شود و این، به‌خودی‌خود، می‌تواند ایجاد سنّت مطالعات دینی در چهارچوب جامعه‌شناسی مبتنی بر رویکرد ایرانی با قرائت شریعتی را به منصة ظهور برساند. روش مطالعه در این مقاله، روش تجزیه و تحلیل متون است.

Ali Shariati’s critique of Durkheim’s sociology of religion

In this article, the author has attempted to inquire about the relevance of Ali Shariati’s critique of Durkheim’s sociology of religion. There are innumerable studies on Durkheim and the Durkheimian sociology of religion but we have almost no comprehensive research on the Shariatian reading of the Durkheimian sociology of religion. Here, the author has worked on the notion of elementary form of religion as understood by Durkheim within the Shariatian frame of reference. Shariati argues that Durkheim has misunderstood the question of elementariness by equating the ’collective soul’ and ’religious emotion’ as in Shariati’s view these two are fundamentally different in kind and substance. In other words, here the author is attempting to legitimize the Shariatian frame of reference while engaging the Durkheim’s sociology of religion.