اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺿﻤﺎن و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻓﻘﻪ اﻣﺎﻣﯿﻪ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ

ﻓﻘﻪ اﺳﻠﺎﻣﯽ ﻋﻬﺪه دار اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﮑﺎم اﻟﻬﯽ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﺑﺸﺮی در زﻣﯿﻨﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺒﺤﺚ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﻓﺮد در ﺑﺮاﺑﺮ اﺟﺘﻤﺎع، و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ اﯾﻦ رواﺑﻂ، را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺳﺎزد و ﻗﻮاﻋﺪی ﭼﻮن ﻟﺎﺿﺮر، اﺗﻠﺎف، ﺗﺴﺒﯿﺐ و ﻣﺒﺎﺷﺮت و ... را ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﯽآورد. ﺿﻤﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺤﺚ اﻧﮕﯿﺰﺗﺮﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق اﺳﺖ. ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ، از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻠﺎ ﺑﻪ اﺳﺖ و ﺑﺤﺚ اﻧﮕﯿﺰﺗﺮﯾﻦ، ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﻧﻈﺮات و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ در اﯾﻦ ﺑﺎب، ﻫﻨﻮر اﺧﺘﻠﺎﻓﺎت ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ. اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺿﻤﺎن ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻋﺮﻓﯽ و ﻧﻬﺎدی ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮی ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻣﻨﺸﺎء آن، اﺣﺘﺮام ﺑﻪ اﻣﻮال، ﺣﻘﻮﻗﯽ و دﯾﮕﺮ ﻣﻮاردی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﻤﺎن در آﻧﻬﺎ ﻣﻠﺤﻮظ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻟﺤﺎظ در ﮐﻠﯿﻪ ادﯾﺎن و ﻣﮑﺘﺐﻫﺎی ﺣﻘﻮﻗﯽ، اﺻﻞ ﮐﻠﯽ ﺿﻤﺎن ﺑﻪ رﻏﻢ اﺧﺘﻠﺎف در اﺳﺒﺎب ﻣﻮﺟﺒﺎت آن ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﺸﺮوع و اﺛﺒﺎت ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﯾﺸﻪ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﻋﺮﻓﯽ ﺿﻤﺎن را ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و ﺳﺎﯾﺮ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﻫﻤﻪ ادوار ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﮐﻪ ﺛﻤﺮه ﻧﻬﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺿﻤﺎن ﻣﻮﻟﻮد ﻧﻈﻢ، اﻣﻨﯿﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺨﺼّﺼﯽ ﮐﺮدن اﻧﻮاع ﻣﺴﺌﻮﻟﯿّﺖ، ﻧﮕﺮش ﻧﻮﯾﻨﯽ در ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود. اﺳﺎﺳﺎً ﻫﺪف اﺻﻠﯽ در ﺗﺤﻤﯿﻞ اﻧﻮاع ﻣﺴﺌﻮﻟﯿّﺖﻫﺎ ﺟﺒﺮان زﯾﺎن ﻣﺘﻀّﺮر اﻋﻢ از ﻓﺮد ﯾﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ و ﺷﺎﺧﻪﻫﺎی ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿّﺖ، اﻣﮑﺎن اﯾﻦ ﺟﺒﺮان را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﯾﮑﯽ از اﻧﻮاع ﻣﺴﺌﻮﻟﯿّﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺟﺪﯾﺪی در ﺣﺎل ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿ ّﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻧﻮع از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿّﺖ در اﺛﺮ ﻧﻘﺾ ﺗﻌّﻬﺪات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻮاع دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿّﺖ، ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﺴﺌﻮﻟﯿّﺖ ﻣﺪﻧﯽ و ﮐﯿﻔﺮی دارای ﻧﻘﺎط اﺷﺘﺮاک ﻓﺮاواﻧﯽ اﺳﺖ.