دین و تصویر: تحلیل تصویری سه دهه از برنامه تلویزیونی «درسهایی از قرآن»

یکی از دغدغه های حوزه دین و رسانه، پرسش از نسبت دینِ مبتنی بر «کلام»، با «تصویر» و «رسانه تصویری» است. در این مقاله ضمن مروری بر ادبیات نظری، از میان برنامه‌های دینی تلویزیون، برنامه «درسهایی از قرآن» که توسط آقای قرائتی حدود 40 سال هر هفته از تلویزیون پخش گردیده، مدنظر قرار گرفت و به دنبال پاسخ به این سوال بود که تصاویر دینی این برنامه، چه تحولاتی را در طی این سالها پیموده است؟ و آیا استفاده از تصویر تلویزیونی، منجر به ارائه بهتر «دین» شده است؟ روش تحقیق در این پژوهش، «نشانه شناسی» است که با 5 آیتم «لباس، سن و جنسیت»، «ارتباطات غیرکلامی»، «ترکیبهای تصویری»، «حرکت» و «رنگ و نور»، تصاویر این برنامه مورد ارزیابی قرار گرفت. روش انتخاب نمونه به صورت تصادفی و انتخاب 10 برنامه در فاصله سالهای 1358 تا 1388 است. نشانه شناسی تصاویر حاکی از آن است که این برنامه به تدریج اولاً در جایگاه دین حکومتی قرار گرفته، ثانیاً ارتباطات یکسویه و عمودی گشته و ثالثاً با تمرکز بر تیپ مذهبیِ حاضرانِ در برنامه، تنوع فرهنگی جامعه را نادیده گرفته است .در نتیجه «تصویر» در این برنامه، به دلیل عدم رعایت شاخصهای ارتباطاتی صحیح، نتوانسته مددرسان ارائه درست «دین» گردد.

Religion and image: Three decades of visual analysis of the TV show Lessons from the Quran

One of the concerns of religion and media domain is the question of the relation between religion basedOne of the concerns of religion and media domain is the question of the relation between religion based on discourse, image and visual media. In this article while reviewing the theoretical literature among religious programs ‘Lesson form the Quran’ by HojjatulIslam Qarati which is broadcast about 40 years was reviewed and sought to respond this question ‘what changes have the religious images undergone during these years and has it leaded to better presentation of the religion? The methodology of this study is semiotic which was accessed by emphasizing 5 items:’ Clothing, age and sex’, ‘nonverbal communication’, ‘movement’ ‘color and light. Samples were selected randomly, 10 selected programs were selected within years 19722009. Semiotic implies that firstly these programs has been gradually were placed at the position of governmental religion, secondly communication has been onesided and vertical and thirdly by focusing on the religious type of those who are present in the programs has ignored cultural diversity of the society.