قلمرو دفاع ماهوی در دادرسی مدنی با نگرشی در حقوق تطبیقی

خواهان در دادرسی مدنی از آغازطرح دعوی که به تنظیم دادخواست می‌پردازد، تا پایان روند رسیدگی که‌ دادرس رای مقتضی را انشا می‌کند،برای دستیابی به حق تضییع یا انکار‌شده و تثبیت آن، باید با رعایت قواعد شکلی دادرسی به بیان موضوع و تا حد امکان مسایل حکمی و اثبات آن بپردازد. بنابراین باید چهار دسته مسایل را که عبارتند از: 1. قواعد شکلی دادرسی؛ 2. امور موضوعی یا وقایع یا جهات موضوعی؛ 3. ادله اثبات دعوی و 4. امور حکمی یا جهات حکمی، مطرح کند و رعایت این مسایل را محرز دارد تا به خواسته خود برسد. خوانده نیز در مقام دفاع برای جلوگیری از شکل‌گیری رسیدگی و دفع دعوی یا دفع ادعای خواهان و جلوگیری از محکومیت در موضوع دعوی، به دفاع مقتضی و متناسب، در قبال مسایل فوق می‌پردازد. در تقسیم‌بندی کلی، واکنش دفاعی خوانده، به دفاع ماهوی و دفاعیات شکلی تقسیم می‌شود. پس تبیین قلمرو دفاعیات و به‌ویژه دفاع ماهوی که موضوع این مقاله است، ضرورت می‌یابد. با ملاحظه مسایل مطروحه، اقسام شیوه‌های دفاعی و مستندات دفاعیات می‌توان گفت، دفاع ماهوی که در معنای عام پس از ورود به ماهیت دعوی صورت می‌گیرد، دفاع در قبال امور موضوعی و حکمی و دلایل اثبات دعوی را در بر می‌گیرد.