قاعده لاضرر و تعارضات فرد و اجتماع در جامعه

تعارضات فرد و جامعه، یکی از پدیده‌های شایع در همه جوامع انسانی است و بارزترین آن در تعارض منافع این‌دو، مصداق پیدا می‌کند. منافع فرد، مجموعه امتیازات به رسمیت شناخته شده در نظام حقوق داخلی است که از آن به حق‌های فردی اطلاق می‌شود و منافع جامعه، مجموعه موضوعاتی است که موجودیت جامعه را تشکیل می‌دهد. در اندیشه اسلامی، به رغم اصالت فرد، جامعه موجودی واقعی است و زمانی که موجودیت آن، به‌عنوان مهم‌ترین منفعت، به خطر می‌افتد، باید جانب آن ترجیح داده شود؛ زیرا در صورت انهدام جامعه، دیگر برای فرد جایی نمی ماند تا افراد از منافع خود منتفع شوند. قاعده لاضرر معیاری مناسب برای ترجیح منافع یکی از این دو می‌باشد. بر اساس این قاعده، هم قاعده ضرری نباید وضع شود و هم در صورت وضع، اجرا و ایراد خسارت باید جبران گردد. براین اساس، در حالتی که موجودیت جامعه به خطر می‌افتد، اقتضای این قاعده آن است که منافع فرد محدود گردد؛ اگرچه می‌توان در همین حالت، فرض‌هایی را تصورکرد که خسارت‌های احتمالی فرد جبران گردد. اما اگر خطری موجودیت جامعه را تهدید نکند، برای ایجاد محدویت در منافع فردی، مجوزی نیست