بازخوانی و نقد آرای معرفت‌شناسانه اصولیان امامیه در تفسیر آیات ناهی از اتباع ظن

بسیاری از اصولیان شیعه با تمسک به آیاتی از قرآن، که به «آیات نهی‌کننده از عمل براساس ظن» معروف است، کوشیده‌اند اثبات کنند که اصل اولی در ظنون عدم حجیت است. این اصل می‌گوید: پیروی از ظن در مقام استنباط و امتثال احکام شرعی ممنوع است. با پذیرش این اصل حجیت برخی از انواع ظن، مانند ظن حاصل از خبر واحد و ظن حاصل از معنای ظاهری الفاظ قرآن و روایات، که به «ظنون خاص» معروف‌اند، و استنباط بسیاری از احکام شرعی بر آنها متکی است، با چالش روبه‌رو می‌شود. هریک از اصولیان برای حل این چالش راهی را پیموده‌اند که در این نوشتار به بیان و بررسی آنها خواهیم پرداخت. هدف اصلی این جستار این است که نشان دهد تفسیر و برداشت اصولیان از این آیات نادرست است و اصل یادشده مبنای قرآنی ندارد. ظن در آیاتی که پیروی از آن را منع می‌کنند، به قرینۀ مخاطب و سیاق آن آیات، به معنای «باورِ بدون دلیل و شاهد» است، نه به معنای حالت روانیِ مقابلِ یقین. در نتیجه، تمامی ظنونی که دلیل بر حجیت آن داریم و عقلا به آنها عمل می‌کنند، تخصصاً از شمول آیات نهی‌کننده از عمل به ظن خارج است..

Prohibition of Following a Suspicion; Critical Analysis of Shi’ite Scholars’ Epistemological Opinions in Interpreting the Relevant Verses of the Quran

Many Shi’ite jurists, adhering to some Quranic verses known as “the verses prohibiting any action based on a suspicion” attempted to prove that invalidity of suspicion is the primary principle. The principle reads: “Following a suspicion to inference and comply with Islamic law is prohibited.” By accepting this principle, the validity of some kinds of suspicions such as a suspicion arising from a single transmitter and from the superficial meaning of the words of the Quran and Islamic traditions known as “specific suspicions” on which the inference of many Islamic laws depend, faces some challenges. Every scholar of principles of jurisprudence has a specific way to tackle this challenge which is discussed in this article. The main purpose of this article is to show that the scholars of principles of jurisprudence have interpreted and understood these verses wrongly and that the mentioned principle has no Quranic basis. The verses prohibiting suspicion, based on the audience and verses context, mean “believing without reason and witness” but not a mental state opposite to certainty. As a result, all kinds of suspicions which there is a reason for their validity and based on which the wise act, are not included specifically in the verses prohibiting suspicion.