بررسی فقهی تعارض اصل و ظاهر در مرافعات

تعارض بین اصل و ظاهر از جمله مباحث اصولی است که مجادلات خاصی را در علم اصول شکل داده است. یکی از مهم‌ترین نمودهای چنین وضعیتی به جریان دادرسی و تحقق عدالت قضایی از رهگذر جریان اصل یا ظاهر است. در مواردی بین استناد به اصل یا ظاهر که هر کدام نتایج کاملاً متفاوتی را به‌دنبال می‌آورد، شاهد تحقق چنین تعارضی هستیم و این نگاه در بین فقهای امامیه و عامه به‌طور گسترده مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نیم‌نگاهی به ادبیات شکل‌گرفته در این زمینه بیانگر تقدم ظنون و ظواهر خاص بر اصل است، اما تمام سخن در مواردی است که یک ظاهر از پشتوانۀ متقن شرعی برخوردار نیست و در عین حال مستند به عرف (همچون ظاهر پرداخت نفقه در مورد زوجینی که در زیر یک سقف زندگی می‌کنند)، غلبه (همچون ظن حاصل از نتایج آزمایش dna)، قرائن و امثال آن است؛ در چنین مواردی این سوال مطرح است که آیا در دادرسی به اصل استناد شود یا به چنین ظاهری؟ یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که فقهای امامیه به تقدم اصل معتقدند، اما فقهای عامه با وجود اجماع بر اعتبار ظنون مطلق اختلاف گسترده‌ای را شکل داده‌اند که منشا آن به تفاوت نگاه مجتهدان به قوت و ضعف ظواهر برمی‌گردد.

Jurisprudential Study of the Conflict between Fiction and Circumstantial Evidence in Litigations

The conflict between fiction and circumstantial evidence is one of the principal issues that has shaped certain controversies in principles of jurisprudence. One of the most important manifestations of such a situation is the flow of proceedings and the realization of judicial justice through the flow of fiction or circumstantial evidence. In cases between citing the fiction or circumstantial evidence, each of which leads to completely different results, we see the realization of such a conflict, and this view has been widely discussed among Shi’a and Sunni jurists. A glance at the literature formed in this field shows the precedence of certain suspicions and circumstantial evidences over the fiction, but all the words are in cases where one circumstantial evidence does not have a solid religious support and at the same time is documented according to custom (such as the circumstantial evidence of paying alimony for a couple who live under a single roof), domination (such as suspicion of DNA test results), evidence, and the like. In such cases, the question has been raised as to whether one can refer to the fiction or to such circumstantial evidence in the trial? The findings of the study indicate that Shi’a jurists believe in the primacy of the fiction, but the Sunni jurists, despite the consensus on the validity of absolute suspicion, have formed a wide disagreement that its origin is due to the difference between the views of mujtahids on the strength and weakness of circumstantial evidences.