خاستگاه، تهافت و توافق امامیه و اهل سنت در انواع مقاصد شرع

مقاصد الشَّریعه در اهل سنت و تنقیح مناط یا علل احکام، در امامیه نه ماهیت حکم است و نه دلیل آن به‌شمار می‌رود، بلکه غایات و حکمت‌های مصلحت‌خواهانه‌ای پشت صحنه تشریع احکام است که فقیه را در تصمیم‌گیری‌ها صحی و بجا یاری می‌دهد. پیشتازی عالمان اهل سنت در عرصه مقاصدی، این زمینه را فراهم آورده است که از درخت تنومند «مصالح و مفاسد»، شاخ و برگ‌هایی ایجاد و انواع مقاصد شرع را تصویر کنند و از هر کدام آنها آثار علمی و راهکارهای عملی، استخراج کنند. یافته‌ها این تحقیق با رویکرد تحلیلی و نظریه‌پردازیکاربردی مبتنی بر روش بررسی منابع مکتوب، نشان می‌دهد که دو گرایش فقهی امامیه و اهل سنت، خاستگاه مقاصد شرع را مصالح و مفاسد می‌دانند و در «مقاصد جزئیّه»، ضمن همسویی نظری، در عمل نیز، توافق دارند و حکم مسائل جزئی فاقد نص در ابواب مختلف فقه را از طریق مقاصد جزئیه یا تنقیح مناط، روشن می‌کنند، هرچند فقیهان امامیه نسبت به مقاصد دیگر به‌ویژه مقاصد عامه و خاصه، بر نفی و اثبات آنها، موضع جدی نگرفته‌اند.

Origins, Conflicts and Agreements between the Shi’a and the Sunni on the Types of Goals of the Islamic Law

What is called “the goals of Islamic law” by the Sunni and “refinement of the basis of the ruling” (tanqīḥ manāṭ) by the Shi’a is neither the nature nor the reason of the ruling, but they are the goals and expedienceseeking wisdoms behind the scenes of introducing the rules, which help the jurists make correct and right decisions. The pioneering role of Sunni scholars in the field of goaloriented Islamic jurisprudence has allowed them to create foliage from the sturdy tree of “expedience and corruption”, to depict a whole variety of the goals of the Islamic law and to draw from each of them scientific works and practical solutions. Taking an analytical approach and using applied theorization based on written sources, the research finds that the two jurisprudential branches namely Shi’a and Sunni find the origins of the goals of the Islamic law in the duality of expedience and corruption, and, when it comes to “minor goals”, they are in agreement both in theory and practice, that is, they settle minor problems about which no instructions can be found in the clear text by means of minor goals or refinement of the basis of the ruling, although Shi’ite jurists have not taken a serious stance regarding other goals, especially “general” and “particular” goals.