«قصاص بدون اذن حاکم» از منظر محقّق اردبیلی و قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392

فقها بنابر نص شارع مقدس، در خصوص حق قصاص برای ولیّ‎دم متفق‌القول‌اند، از موارد اختلافی آنان، مسئله مبادرت ولیّ‏دم در اجرای قصاص به اذن حاکم یا بدون اذن حاکم بوده است. در این خصوص فقها اقوالی ارائه کرده‏اند. مشهور فقها مانند شیخ طوسی، قائل به لزوم اذن حاکم در مرحله صدور حکم قصاص و مرحله اجرای آن شده‏اند. گروهی مانند محقق حلی فقط به لزوم اذن حاکم در مرحله صدور حکم قصاص رای داده‏اند و معدودی چون محقق اردبیلی قائل به عدم لزوم اذن حاکم در هر دو مرحله بوده‏اند. این پژوهش که با روش تحلیلی و با استفاده از داده‎های کتابخانه‏ای تدوین یافته، پس از طرح نظرهای فقها و دلایل هر کدام، در پی پاسخگویی به این پرسش است که آرای کدام گروه براساس ادلۀ نقلی و عقلی، مقبول است و قانون مجازات اسلامی، ماخوذ از کدام قول است. نتایج پژوهش، بیانگر آن است که قول مشهور با توجه به ادله نقلی و عقلی، موجه و معتبر است و قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 مقتبس از آن است. همچنین می‏توان دریافت که آرای محقق اردبیلی در این موضوع از درجه اعتبار برخوردار نیست.

A Review of Retaliation without Ruler’s Permission from Muhaqiq Ardebili’s Viewpoint and Islamic Penal Code Approved in 2013

There is consensus among scholars according to the stipulated text of the Divine Legislator regarding the retaliation right for the avenger of blood. However, there are controversies among the scholars as to whether it is necessary for the avenger of blood to seek the religious ruler’s permission for the execution of retribution (qisas). The jurists have proposed some opinions in this respect. The majority of jurists such as Shaik Tusi maintain that the ruler’s permission is obligatory in both issuance of the verdict and its execution. Other jurists such as Muhaqqiq Hilli maintain that the ruler’s permission is obligatory only in the phase of issuance of the verdict. A few number of jurists such as Muhaqqiq Ardibili have mentioned that it is not obligatory for the avenger of blood to seek the ruler’s permission in any phase. This research has used an analytical library research method. Having discussed the jurists’ opinions and their arguments, the research aims at answering the question as to which opinions are acceptable based on rational and transmitted evidences and from which of the mentioned opinions the Islamic Penal Code is adopted. The research findings show that the famous opinion is valid and justifiable regarding the reasonable transmitted and rational indications and that the Islamic Penal Code 2014 is adopted from this opinion. In addition, it can be understood that Muhaqqiq Ardibili’s opinion lacks validity.