بررسی تطبیقی مشروعیت حیل ربادرمذاهب اسلامی

مشهور فقهای مذاهب اسلامی مشروعیت و جواز حیل ربا را مستند به نص قرآن و احادیث می‌دانند. نوشتار حاضر بر آن است که دلایل جواز حیل ربا را با توسل به روش‌های فقهی از قرآن و حدیث استنباط کند و در پی آن به تطبیق ادلۀ فقهای امامیه و اهل سنت در این خصوص بپردازد. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی در تحقیق نشان داده می‌شود که با استناد به کتاب و سنت و قواعد فقهی می‌توان مشروعیت حیل ربا را به اثبات رساند. علاوه‌بر فقه امامیه که حیل ربا را با استفاده از قواعد «لاضرر» و «نفی حرج» و «ملازمۀ عقل و شرع» مجاز می‌داند. اهل سنت هم در قالب اشکال دیگری همچون قرارداد بیع تورق و «بیع استغلال» و «بیع عینه» آن را مشروع دانسته‌اند. بنابراین می‌توان صرفاً با لحاظ نکات و ظرایف حیل ربا، شائبۀ ربا در معامله و ربویت را در قراردادهایی که احتمال ربا در آنها می‌رود، از بین برد و آن را مشروع تلقی کرد.

Comparative Study of Legitimacy of Usury Ruses in Islamic Religions

Famous Islamic jurists maintain that the legitimacy and permissibility of usury ruses is documented in the Qur’an and Islamic traditions. The present study intends to infer the reasons for the permissibility of usury ruses by applying jurisprudential methods from the Qur’an and hadith and to compare the reasons proposed by Shi’ah jurists with those proposed by Sunni jurists. Using a descriptiveanalytical method, this paper shows that the legitimacy of the usury ruses can be proved by referring to the Book, Islamic traditions, and jurisprudential rules. In addition to the Imamiyyah jurisprudence which permits usury ruses based on the rules of no harm, no hardship, and concomitance of wisdom and shari’ah, the Sunnis also have considered it legitimate in other forms such as the contracts of tavarruq sale, istighlal sale, and ’ainih sale. Therefore, only by considering the delicate points of usury ruses, one can eliminate the doubt of usury in the contracts and consider it to be legitimate.