نقد و بررسی مبانی فقهی دیدگاه مشهور در مفهوم‌شناسی عدالت فقهی

بسیاری از احکام و فروع فقهی، به عَدالت، مشروط است. فقهای شیعه، نوعاً، بحث دربارۀ مفهوم‌شناسی عَدالت را بر محور دو گزینۀ: ملکۀ امتثال و اجتناب، و استقامت فعلی، قرار می‌دهند. با وجود اینکه تعریف عَدالت به استقامت فعلی، در فقه امامیه، قدمت دارد و تعریف عَدالت به ملکۀ نفسانی، در روایات، مفقود است، مشهور فقیهان امامیه، عَدالت را ملکۀ امتثال و اجتناب می‌داند. بی‌شک، لزوم لحاظ ملکه، در مفهوم‌شناسی عَدالت، احراز عَدالت را دشوارمی‌کند؛ چه اینکه صرف امتثال واجبات و اجتناب از محرمات را برای احراز عَدالت کافی نمی‌شمارد. واقعیت مذکور، این پرسش را پیش‌رو می‌نهد که مشهور، به اتکای کدام دلایل، لحاظ ملکه را در مفهوم‌شناسی عَدالت لازم می‌داند و آیا این دلایل، کفایت اثبات دیدگاه مشهور را دارند؟ از این‌رو، نوشتار حاضر، با هدف تبیین و ارزیابی دلایل مشهور، در پژوهشی به روش توصیفی، دلایل لزوم لحاظ ملکه را در مفهوم‌شناسی عَدالت بررسی می‌کندو به این نتیجه می‌رسد که دلایل مشهور، کفایت لازم را برای اثبات دیدگاه مشهور و لزوم لحاظ ملکه در مفهوم‌شناسی عَدالت ندارد و احراز عَدالت به بیش از امتثال واجبات و اجتناب محرمات نیازمند نیست.

A Review of the Fundamentals of Jurisprudence: Famous View on the Conceptualization of Jurisprudential Justice

Many laws and derivative principles of jurisprudence are conditional on justice. Typically, Shi’a jurists discuss the conceptualization of justice on the basis of two options: The habit of compliance and elusion and the actual persistent. Despite the fact that the definition of justice to the actual persistent has a background in the Ja’fari jurisprudence and to the inner disposition is missing in the narratives, the famous Ja’fari jurists consider justice as the habit of compliance and elusion. Undoubtedly, the necessity of considering disposition in the conceptualization of justice makes establishing of justice difficult. In addition, it does not view mere compliance of religious obligations (Wājibāt) and elusion from inviolable things (Moḥrramāt) enough in order to establish justice. This fact raises the question that based on what facts the famous [scholars] consider the disposition as necessary in the conceptualization of justice and are these reasons adequate for proving the famous views? Therefore, the present paper, with the aim of clarifying and evaluating the famous reasons, in a descriptive study, investigates the necessary reasons for considering the disposition in the conceptualization of justice. It is concluded that the famous reasons are not adequate to prove the famous view and the necessity of considering disposition in the conceptualization of justice. It is not necessary to go beyond the compliance with the religious obligations and elusion from inviolable things in order to establish justice.