تحدید مفهومی و امکان‌سنجی سلب حق از دیدگاه فقها

مفهوم حق یکی از مفاهیمی است که با وجود کاربرد فراوان، ابهام فراوانی در مفهوم آن وجود دارد و نمی‌توان تعریف واحدی از آن ارائه داد. در فقه اسلامی نیز مسئلۀ مفهوم حق و ویژگی‌ها و آثار آن، از جمله امکان سلب حق که به قابلیت اسقاط حق از آن تعبیر می‌شود، در کنار بررسی مصادیق و کاربردهای آن همواره مورد سوال فقها بوده است و به مطالعۀ آن پرداخته‌اند. اکثریت فقها حق را معادل سلطنت می‌دانند، برخی نیز آن را ملک یا مرتبه‌ای ضعیف از آن می‌شمارند. با این تعریف، حق در برابر حکم قرار گرفته و یکی از ویژگی‌های اصلی و مقتضای طبع آن، قابلیت اسقاط است که موجب تمایز آن از حکم می‌شود؛ به این معنا که اگر امری اسقاط‌شدنی نباشد حق نیست. برخی دیگر از فقها حق را اعتباری مستقل دانسته‌اند و بر طبق آن در خصوص قابلیت اسقاط آن نیز، میان ایشان اختلاف وجود دارد. گرچه در هر صورت برای اسقاط حق، شروطی مانند ایجاد سبب حق و عدم مخالفت با کتاب و سنت وجود دارد.

The Conceptual Limitation and Feasibility of Deprivation of Right from the Viewpoint of Jurisprudents

Right is a concept that despite its wide usage has a lot of conceptual ambiguity and one cannot give a single definition of it. In Islamic jurisprudence, the issue of the concept of right, its features, and its effects including the possibility of deprivation of right, which is interpreted as the ability of waver of right, has always been studied by the jurisprudents along with its examples and applications. The majority of jurisprudents consider the right to be equal to sovereignty. Some also consider it as kingdom or a rank lower than that. By this definition, the right is posited against ruling one of the main features and requirements of which is the ability of waiver, which makes it distinct from the ruling; in that if it cannot be waived it is not right. Some other jurisprudents regard the right as an independent credit based on which there is a disagreement among them as to the possibility of waiver. However, in any case, there are conditions for deprivation of right such as creating the cause of right and the lack of opposition to the Holy Quran and the tradition.