نقد حکم فقهی لیلۀ‌الدفن (نماز وحشت) در اندیشۀ فقیهان متاخرالمتاخر و معاصر

انسان که با صدایی پرطنین هراسان می‌شود، در آغازین مواجهۀ خود با جهان آخرت که در روایات از آن با شب اول قبر تعبیر شده، ناگهان با هزاران پدیده ناآشنا برمی‌خورد. پیامبر اسلام (صلی‌اللهعلیه‌وآله) با توصیۀ بازماندگان به صدقه از طرف میّت، برای این مرحله پرهراس از حیات بشر چاره‌جویی کرده و برای بازماندگان نادار هم نمازی معروف به «نماز وحشت» جایگزین فرموده است. اصل این مسئله در فقه متقدمین و متاخرین وجود ندارد و در فقه متاخرالمتاخرین آن هم به صورتی ناقص متولد شده؛ زیرا توصیۀ ترتیبی یادشده به نماز وحشت تقلیل یافته و شرطِ ناداری به کلی فراموش شده است. نتیجه اینکه نه تنها بر سر زبان همۀ متشرعه بلکه در همۀ متون فقهی متاخرالمتاخرین تا عموم رساله‌های عملیۀ معاصر، تنها مستحب لیلۀ‌الدفن همان نماز وحشت انگاشته شده است. پژوهۀ فرارو با ریشه‌یابی تاریخی – فقهی این مسئله و تحلیل اقوال و روایات آن با کمک روش اجتهاد، کوشیده است سنت اصیل اسلامی در این مرحلۀ بسیار حساس از زندگی انسان را بازکاوی کند. امید آنکه اگر جامعۀ فقهی این تلاش را موفق بداند، رساله‌های عملیه و سپس بیان مبلغان و در نهایت عملکرد متشرعه نیز در این راستا بازنگری شوند.