la digression comme facteur de rupture référentielle et discursive

Le genre viatique est dit référentiel car il est censé, a priori, reproduire une conception du réel. sous cette apparence rationnelle aspirant au réel, il n’est pas exempte, loin s’en faut, d’aspérités discursives et sémanticoréférentielles dont la figure emblématique est la digression. le contournement et l’éloignement sont les effets les plus immédiats produits, entre autres, par la digression qui entraine, involontairement, une disjonction dans le rendu textuel et l’homogénéité de la référence. les passages digressifs, en introduisant des morceaux fictionnels, narratifs et subjectifs dans la traversée du texte, engendre une dislocation de la cohésion du récitcadre et, de ce fait, créent des amas discursifs hétérogènes. cette rupture pourrait apporter un effet positif au texte fictif comme étant un élément de la cohésion narrationnelle, mais en ce qui nous concerne, dans le texte viatique qui a comme but principal de suivre pas à pas les trouvailles référentielles de l’auteur, elle s’avère perturbatrice. les passages digressifs sont susceptibles d’être mis en relief dans le corps du texte grâce à leur nature textuelle et contextuelle divergente. le souci du voyageurénonciateur est de les légitimer et de faire en sorte qu’ils soient intégrés à la trame textuelle. nous nous intéresserons donc, dans cette étude, aux tenants et aboutissants de l’apparition de ces éléments de scission sémanticodiscursifs ainsi qu’au positionnement que l’auteur adopte, en digressant, à l’égard du texte référentiel.

حاشیه‌ روی عامل شکاف ارجاعی و گفتمانی

ژانر سفرنامه معمولاً ارجاعی در نظر گرفته می‌شود زیرا چنین مفروض است که تصوری از واقعیت را بازتولید می‌کند. اما درواقع این دست متون زیر ظاهری منطقی که برآمده از واقعیت است، خالی از فراز و نشیب‌های گفتمانی و معناشناختیارجاعی نیستند، آنچه نمونۀ بارزش را می‌توان در حاشیه‌روی‌ها دید. در این میان، دور زدن موضوع و دور شدن از آن، از نخستین اثرات حاشیه‌روی در این متون است که ناخواسته باعث خلل در متن و برهم‌ زدن یکپارچگیِ ارجاعیِ آن می‌شود. درحقیقت، قسمت‌های حاشیه‌ایی، با آوردن قطعات تخیلی، روایی و شخصی، به بروز نوعی عدم‌انسجام در حکایت اصلی می‌انجامند و این‌چنین انبوهی از گفتمان‌های ناهمگون را به وجود می‌آورند. اگر چه این شکاف می‌تواند در متون تخیلی کارکردی مثبت در خدمت انسجام روایی داشته باشد اما در متون مورد بررسی ما یعنی سفرنامه‌هایی که هدف اصلی‌شان دنبال کردنِ گام به گام یافته‌های ارجاعیِ نویسنده است، به نظر مشکل‌ساز می‌رسد. درواقع، قسمت‌های حاشیه‌ای در دل متن، به‌لطف طبیعت متنی و بافتیِ متفاوتشان به‌راحتی قابل تشخیص‌اند؛ و دغدغۀ مسافرگفته‌پرداز نیز مشروعیت بخشیدن به آن‌هاست، طوری که این قطعات به تار و پود متن درآیند. با این وصف توجه ما در مطالعۀ حاضر، به چگونگیِ بروز این عناصر انفصالیِ معناییگفتمانی است و نیز بررسی جهت‌گیری نویسنده به‌هنگام حاشیه‌روی از متن ارجاعی.