تحلیل تغییرات جانبی مجرای رودخانه ارس در محدوده استان اردبیل با استفاده از شاخص‌های مورفولوژیکی

استفاده از تصاویر ماهواره ای gis می تواند در ارزیابی تغییرات موروفولوژی رودخانه ها ارزیابی سریع و دقیق مطالعات سیل خیزی موثر باشد. در پژوهش حاضر به ارزیابی تغییرات جانبی مجرای رودخانه ارس در محدوده استان اردبیل پرداخته شد. به منظور ارزیابی تغییرات مجرای رودخانه، شاخص های کمّی ژئومورفیک شامل زاویه مرکزی کورنیس، ضریب خمیدگی، نرخ مهاجرت مجرا، میانگین جهت دار خطی و ترانسکت محاسبه شدند. شاخص های مذکور برای سه مقطع زمانی 2000، 2010 و 2021 با استفاده از شنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی حاصل شدند. یافته ها بیان گر این است که مهم ترین فرایندهای موثر بر تغییرات و جابجایی های جانبی مجرای رودخانه ارس شامل شکل گیری، توسعه و پیش روی مئاندرها در عرض دشت سیلابی، ایجاد میان بر و تغییر مسیرهای کوتاه مجرا است. وقوع میان برها و تغییر مسیرها باعث افزایش قابل توجه تغییرات جانبی مجرای رودخانه شده است. سیلاب ها مهم ترین نقش را در وقوع میان بر و تغییر مسیر مجرا در امتداد رودخانه ارس دارند. نتایج نشان می دهد که رودخانه ارس در محدوده استان اردبیل از تحرک و پویایی جانبی بالایی برخوردار است. به گونه ای که در طی 20 سال گذشته مجرای رودخانه به طور متوسط هر سال بیش از 5 متر جابجا شده است. با این حال تمامی شاخص های کمّی ژئومورفیک نشان دهنده کاهش تغییرات و جابجایی های جانبی مجرا در طی سال های اخیر است. مهم ترین دلیل کاهش قابل توجه مقادیر شاخص های کمّی ژئومورفیک در دوره زمانی دوم (2010 تا 2021 میلادی) نسبت به دوره زمانی اول (2000 تا 2010) در ارتباط با کاهش قابل توجه رخداد میان بر و تغییر مسیر مجرا بوده است. افت دبی رودخانه و کاهش شدت و وقوع متوالی سیلاب ها مهم ترین نقش را در کاهش وقوع میان بر و تغییر مسیر مجرا داشته اند. کاهش رخدادهای حدی از قبیل شدت و فراوانی سیلاب ها به نوبه خود باعث کاهش تمایل به الگوی گیسوئی و افزایش تمایل به الگوی مئاندری توسعه یافته شده است.

analyzing the lateral changes of aras river channel in ardabil province using morphological indicators

considering the morphological changes of rivers, the use of satellite images and information processing using geographic information system can be effective in quick and accurate evaluation of studies related to flooding. quantitative geomorphic indices including the central cornice angle, bending coefficient, channel migration rate, linear directional average and transect were calculated to assess aras river morphometry. the indices were obtained in years 2000, 2010, and 2021 using rs and gis. results showed that the most important processes affecting the changes and lateral displacements of the ares river channel is formation, development and advance of meanders across the floodplain, creating shortcuts and changing the routes of the channel. the development of shortcuts and changes of river path have caused a significant increase in the lateral changes of the river channel. floods play the most important role in the shortcut formation and change of channel along aras river. the results show that the aras river has high mobility and lateral dynamics, which the river channel has moved more than 5 meters on average every year. however, all the quantitative geomorphic indicators show a decrease in changes and lateral displacements of the channel during recent years. the most important reason for the significant decrease in the values of quantitative geomorphic indices in the second time period (2010 to 2021) was in connection with the significant decrease in the occurrence of short cuts and changes in the cut off route. in general, it can be said that the decrease in the river discharge and the decrease in the intensity and frequency of floods have played the most important role in reducing the development of shortcuts and changing the path of the channel. the reduction of extreme floods has reduced the tendency for the braided pattern and increased the meander development.