بررسی ارتباط میان پیکربندی فضایی و حکمت در معماری اسلامی مساجد مکتب اصفهان (نمونه‌های موردی: مسجد آقانور، مسجد امام اصفهان و مسجد شیخ‌لطف‌الله)

مساجد در طول تاریخ از شاخص‌ترین نمونه‌های معماری اسلامی بوده‌اند؛ آن‌ها نشانه‌هایی شهری هستند که به‌عنوان مِفصل، نقشی اساسی در ارتباطات میان عناصر شهری بازی می‌کنند. نگاه به اجزای تشکیل‌دهنده و فضاسازی مساجد و بررسی عوامل شکل‌گیری ساختاری، جایگاه هر فضا و نقشی که در ارتباط با دیگر فضاها دارد، رهیافتی برای دستیابی به تاثیر حکمت معماری اسلامی در شکل‌دهی شاکلۀ بنای مساجد فراهم خواهد آورد. از این جهت در نوشتار پیش رو، به ترکیب فرمی و شکلی فضاهای مساجد در مکتب اصفهان و نیز چگونگی پیکربندی فضایی در عرصه‌بندی ساختار مساجد پرداخته می‌شود. در این پژوهش، فرض بر این بوده که پیکربندی فضاییِ بنای یک مسجد با توجه به مختصات قرارگیری هر فضا در ارتباط با دیگر فضاها، با عوامل شکل‌گیری ساختاری، جایگاه و نقش هر عنصر، برآمده از حکمت اسلامی دارای ارتباطی معنادار است. این تحقیق از نمونۀ پژوهش با شیوۀ تحقیق ترکیبی شامل روش‌های توصیفی، تحلیلی و سرانجام نتیجه‌گیری منطقی است. بدین ترتیب موضوع پژوهش با استفاده از مشاهده و برداشت میدانی، مطالعات کتابخانه‌ای، شبیه‌سازی به‌وسیلۀ نرم‌افزار تخصصی چیدمان فضا و مقایسۀ تطبیقی، مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد میزان نفوذپذیری، پیکربندی فضایی و همچنین قرارگیری هر فضا در عمق بنای مساجد، ارتباط مستقیمی با مولفه‌های شناخته‌‌شدۀ حکمت در معماری اسلامی ازجمله نحوۀ انتظام فضاها دارد؛ با توجه به نقد زمینۀ اثبات‌گراییِ شبیه‌سازی چیدمان فضا سعی بر آن بوده تا با بهره‌گیری از مولفه‌های ساختاری حکمت در معماری اسلامی، در این زمینه رفع و رجوع لازم صورت گرفته باشد. در تحلیل نقشه‌های در دست، فضا، امور کیفی، مولفه‌ها و پیکربندی فضایی با مدل‌سازی رایانه‌ای همراه شده تا تحلیل‌های کیفی از مدل‌سازی‌های کمی صورت گرفته باشد. نتایج به‌دست‌آمده نشان از تاثیر مستقیم و نقش تعیین‌کنندۀ حکمت اسلامی در جایگاه تک‌تک فضاهای مساجد مکتب اصفهان و تعیین ارتباط هر فضا با فضاهای دیگر و همچنین با کلیت بنای مساجد دارد.