آفرینش کمال‏ محور: «حرکت‏مندی یا پویندگی فرایندمدار» و «تجربه‏مداری در هنر، معماری و شهرسازی اسلامی»

اگر هر تبدیل و تحول نظام‌مندی یا ایجاد هر نوع گوناگونی کمال‏محور در صورت یک شیء را یک «جزء‏حرکت» از مجموعۀ جزء‌حرکت‌های مطرح در نظام مرکب‌الجزاء و البته فرایندمدار حرکت تکاملی شیء در موجودیت زمینی آن بدانیم و بنامیم، با توجه به اصل بنیادین ثبات و جاودانگی جوهرۀ عقلانی یک شیء و ثبات و پایدار اصول یا سنت‏های عقلی جاودانه و تبدیل‏ناپذیر و تحویل‏ناپذیر الهی در فرایند کمال‏محور آفرینش جهان، این تبدیل‏ها و دگرگون‏شدن‏های پیدرپی و ا‌لبته صوری (یا همان تجلیات گوناگون و صورت‏‌مند برآمده و وجودپذیرفته از حقیقتِ واحدۀ آسمانی یا علمی یک شیء) هستند که (درمجموع) تحقق بایسته و شایستۀ حرکتِ متحدالاجزاء و در وحدت شیء را در نیل به هدف مقصود (یعنی نیل به همان کامل‏‌ترین صورتِ از پیش تعریف و تبیین‏شده برای شیء در همگونی با صفات دانش‌بنیان الهی) محقق می‏سازد. این تبدیل‏ها و دگرگون‏شدن‏های پی‌درپی (و البته نظام‏مند و فرایندمدارِ) در صورت، (اگرچه در پاسخ به گوناگونی‏‌های واقع‏شونده و متوالی در صورتِ نیازهای شیء یا اشیاء موجود در عالم به یکدیگر است، ولی) خود این فرصت طلایی را به‏دست هنرمندان و معماران هر عصر و زمان می‏دهد که در پرتو نور شکوفنده و روزافزون اندیشۀ انسانی، به‏همراه دست‏مایه‏هایی از جنس علم و تکنیک و تکنولوژی که از میدان تجربه‏های گذشته و حال خود به ‏همراه برمی‏دارند، قدمی دیگر و فراتر در بستر پیمایش «راه زنده، فرایندمدار یا تکامل‏محور هر چیز با مقصد همگونی با مطلق کمال» (یعنی همان «صیرورت الی‏الله») بردارند. در این مقاله می‏خواهیم این حقیقت فراموش‏شدۀ قرآن‏بیان را دوباره رونمایی کنیم که یکی از بزرگ‌ترین و خدایی‏ترین راه‏کارهایی که می‏توانیم مشکل اسلامی نبودن معماری کشورمان را بدان واسطه کارسازی نموده و درد بی‏هویتی معماری‏مان را در بستر پیمایش راهی البته تدریج‏مند، آرام آرام (ولی مطمئن و نتیجه‌بخش) درمان کنیم، پی‏گرفتن دوبارۀ «راه طبیعی یا الهی شکوفندگی» یعنی «تجربه‏مداری تفکرمحور و دانش‌بنیان» است. هدف اصلی این مقاله ارائۀ بیان نسبتاً مشروحی از این معنای بسیار عظیم است که تجربه‏مداری تفکرمحور و دانش‌بنیان همان کارستانی است که پرورش‏دهندۀ رحمان در دل زنده و هوشمند رحم رشددهندۀ متصل و بهره‌گیرندۀ از رحمانیت و غفاریت دانش‏مدار خود (یعنی در دل زمین و عالم طبیعت) برای تحقق کامل شکوفندگی روح و عقل انسانی بر پا داشته است. در واقعِ امر، هندسۀ گوناگون‏شوندۀ صورت ظاهری یا جسمانی آثار ما (در عین ثبات جوهرۀ معنایی و سازمان تغییرناپذیر عقلانی‌شان)، «فرصت» و «مسیر» یا «مصیر»ی است که پرورش‏دهندۀ رحمان یعنی حضرت الله، آن یگانه جاریِ متجلی در آینۀ دانش‏های نوبه‌نو، برای پیمایش طریق شکوفایی و رشد مرحله به مرحلۀ روح و اندیشۀ انسان تدارک دیده است، لذا عدم استفاده از فرصت زندگی و کار و تلاشی دانش‌بنیان و تجربه‏مدار در این جهان، مساوی با بیرون‏رفت طفل روح و اندیشه از رحم پرورش‌دهندۀ رحمان یا بریده‌شدن راه تغذیۀ تازه به تازه (یا بند ناف) آن، و به تبع، محروم شدنش از جریان مستمر فکر و علم بالنده شکوفندۀ رحمانی و درنتیجه، بازماندن از پیمایش فرایند طبیعی رشد و بلوغ است.

Perfection in Creation: Processbased Dynamism and Empiricism in Islamic Art, Architecture and Urban Design

If any systematic change or conversion towards perfection in the form of a thing be named as amp;ldquo;a submovementamp;rdquo; of a complex of submovements known in the processbased system of a thingamp;rsquo;s evolutional movement in its earthly existence, then, in accordance to the basic principle of a thingamp;rsquo;s eternal intellectual essence and to the unchangeable, everlasting divine laws of the perfectionbound process of creation, these constant formal conversions (in whole) are led in the rightful, unified movement of elements in reaching the ultimate goal (which is the best and most complete form of each thing, in harmony with the divine knowledgebased attributes). These continual (systematic and processbased) conversions of form (even though in answer to the consecutive conversions of mutual needs of things in the world), give artists and architects of any time a golden opportunity to take a new step in the way of amp;ldquo;the live, processbased, and developing path of a given thing, with the goal of reaching harmony with the absolute Perfectionamp;rdquo; (which is but amp;ldquo;sairurah ila Allahamp;rdquo;, or becoming toward Allah). This paper is aimed at highlighting this forgotten truth of the Quramp;rsquo;anic saying, and one of the most effective solutions that could gradually and slowly (but certainly) solve the problem of identity and Islamic affinity in architecture, is to reexplore amp;ldquo;the natural/divine path of maturing,amp;rdquo; realized by amp;ldquo;the reflective, knowledgebased experienceamp;rdquo;. The main goal of this paper is to present a comprehensive discussion of this truly magnificent meaning. A reflective, knowledge based experience is the key to the nourishment of compassion inside the living, intelligent womb connected to the knowledgebased forgiveness and mercifulness (inside the earth and the natural world) for the maturing of human mind and soul. In fact, the converting geometry of the physical form of a work of art (despite its fixed essential meaning and unchangeable intellectual organization), is an amp;ldquo;opportunityamp;rdquo; or amp;ldquo;pathamp;rdquo; that the Compassionate Nourisher (Allah) has prepared for maturing, and stepbystep growth of human mind and soul. Therefore, losing the opportunity of life, work and knowledgebased experiences in this world equals to the departure of soul and wisdom from the merciful, nourishing womb, which in consequence, results in dissection from the everflowing, nurturing stream of knowledge and wisdom, and in conclusion, hinders one from traveling on the natural path of growth and maturity.