تصویر کاخ و باغ شاه موبد در مثنوی ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی

شکل یا طرح باغ موضوعی است که برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های فضایی باغ را در بر دارد. علاوه بر آثار باقی‌مانده یا مدارک تصویری و متون تاریخی، شعر فارسی نیز منبعی برای شناخت باغ محسوب می‌شود و تصویری از آن فراروی ما قرار می‌دهد. تصویر یادشده که ممکن است حاصل مشاهده توصیفگر یا حتی تصویر ذهنی او درباره فضایی خاص باشد، اهمیت دارد و ما را با موضوعی آشنا می‌کند که اطلاعات دیگری از آن در دست نداریم یا اطلاعات ما را تکمیل می‌کند. این مقاله متن داستانیِ منظومی را از نیمه نخست سده پنجم مطالعه می‌کند؛ زمانی که فخرالدین اسعد گرگانی داستانی قدیمی‌تر را روایت کرده است. داستان یادشده، مثنوی ویس و رامین است که تاثیری گسترده بر داستان‌های منظوم پس از خود داشته و احتمالاً اصل آن به دوره اشکانی بازمی‌گردد. مقاله در پی آشکار کردن تصویری از باغ و سرای شاه موبد است که شاعر در حین داستان‌گویی خود و شرح روابط میان شخصیت‌ها، آن را به‌طور ضمنی وصف کرده است. در این مطالعه، شعر شاعر ازجمله آن‌ها که مربوط به شرح فضای یادشده‌اند یا غیر آن، تفسیر می‌شوند تا خصوصیات فضایی سرای شاه موبد روشن شود. در تفسیر یادشده، درون‌مایه دراماتیک و صحنه‌های داستان در مرکز توجه قرار دارند و هدف، یافتن ویژگی‌های معماریِ صحنه‌هایی است که شاعر در ارتباط با سرای شاه موبد شرح می‌دهد. بنا بر شرح شاعر، «سرای شاه موبد» از باغ و کاخ و شبستانی تشکیل‌ شده است و مجاور گوشکی است که مشرف به میدان است و کل مجموعه در دز یا کندز مرو قرار دارد. سرای موبد دربردارنده دو باغ است که یکی همچون حیاط اندرونی در میان عمارت شبستان بوده و دیگری دارای دیوار و حصار بوده و در مقابل کاخ اصلی است. کاخ به هر دو راه دارد و از طریق ایوان با فضای هر دو باغ‌ـ گلستان و بوستان‌ـ ارتباط می‌‌یابد.