نقش سایه در باغ ایرانی، بررسی شرایط آسایش اقلیمی در باغ جهان‌نما و باغ دلگشا

همگام با الگوبرداری از شیوه‌های مدرن و رویکردهای جدید ساخت‌وساز در حوزه‌های معماری و معماری منظر، تجارب سنتی موجود بر پایه بهره‌گرفتن از انرژی‌های طبیعت، تقریباً به فراموشی سپرده ‌شده است. در این باره، هنر باغ‌سازی ایران، ارزش‌ها و دستاوردهای ارزشمندی دارد که نیازمند مطالعه و بازشناسی است. شهر شیراز به‌واسطه جغرافیای خاص خود، به‌تنهایی دارای تعداد زیادی از باغ‌هایی با شهرت جهانی نظیر باغ ارم، باغ تخت، باغ جهان‌نما و باغ دلگشاست. هدف اصلی این مقاله بررسی ویژگی‌های ساختاری و به‌ویژه نقش سایه در بهبود شرایط آسایش اقلیمی باغ‌ها به‌عنوان بخش مهمی از فضاهای باز و سبز شهرها و منظر شهری است. در این باره، از دیدگاه معماریِ منظر با تکیه بر دو نمونه بارز باغ‌ ایرانی همچون جهان‌نما و دلگشا، برای اولین بار پژوهشی کمّی ‌ـ کیفی برای سنجش وضعیت گرمایی خرداقلیم باغ در مقایسه با اقلیم محلی و فضای شهری پیرامون، در اوج گرمای تابستان و اوج سرمای زمستان صورت گرفت. در چارچوب روش کار نیز از جدیدترین شاخص ارزیابی وضعیت گرمایی فضای باز با عنوان شاخص جهانی اقلیم گرمایی (utci) برای ارزیابی داده‌های برداشت‌شده در روزهای چهار و پنج بهمن ماه 1391 و نه و سیزده مرداد ???? استفاده شده است. داده‌های میدانی نیز بر روی شبکه‌ای ازپیش‌تعیین‌شده در سطح باغ، توسط دستگاه‌های هواشناسی سیار که قادر به برداشت آمار دما، رطوبت، باد، فشار هوا و دمای تابشی است، گردآوری شده است. نتایج نهایی حاصل از مقایسه آمار استخراج‌شده از ایستگاه‌های هواشناسی و داده‌های برداشت‌شده، نشان داد که ویژگی‌های ساختاری و کالبدی نمونه‌های مطالعاتی تا چه میزان، وضعیت اقلیم خرد را نسبت به اقلیم محلی، اقلیم کوتاه‌مدت و اقلیم بلندمدت شهر تعدیل کرده است. بنابراین، تعیین نقش و توان باغ ایرانی در بهبود کیفیت اقلیم خرد و اقلیم محلی در کنار بررسی نقش مجموعه عناصر شکل‌دهنده این باغ‌ها در بهبود شرایط آسایش اقلیمی درون، مهم‌ترین محصول پژوهش تلقی شده است.