مطالعه و بازنمایی محلۀ تاریخی پنجه‌شاه کاشان

ساختار کالبدی و کارکردی محلۀ پنجه‌شاه به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین محله‌های کاشان، تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته است؛ محله‌ای که در بستری قابل توجه در شرق محلۀ میدان‌کهنه، غرب محلۀ طمقاچی‌ها و شمال بازار شکل گرفته و دارای عناصر شاخصی مانند بقعۀ پنجه‌شاه است. در این مقاله سعی شده است چارچوبی نظری و مدلی برای مطالعۀ محلۀ پنجه‌شاه تعریف شود. بر این اساس، مطالعات پیشین در مورد ساخت شهر و تحولات آن و همچنین منشورها و اسناد بین‌المللی مورد بررسی کامل قرار گرفته‌اند. روش این پژوهش، تاریخی-تفسیری است و بررسی اسناد تصویری، متون تاریخی و پیمایش‌های میدانی مورد توجه بوده است. مطالعۀ دقیق ویژگی‌های محله به‌ویژه بر مبنای نقشه‌هایی است که از روی تصاویر دهه‌های 1330 و 1390 تهیه شده‌اند. محله بر مبنای چهار محورِ گذرهای اصلی و مرکزمحله‌ها، بافت تاریخی محله در تصاویر دهۀ 1330، عناصر شاخص و نقش کارکردی آن‌ها، همسایگی‌ها و عناصر شاخص پیرامون، مطالعه شده و در کنار شکل اصیل، تحولات آن نیز بررسی شده‌اند. پژوهش نشان می‌دهد چگونه ساختار تاریخی محله با احداث خیابان‌هایی مانند باباافضل و باب‌الحوائج در شکلی گسترده دگرگون شده است. بدون مطالعۀ نقشه‌های فوق، درک شکل تاریخی محله و گذرها، مرکزمحله‌ها، بناها و بافت این محله و یکپارچگی و پیوستگی آن با شهر ممکن نیست؛ درحالی‌که هنوز بخش‌هایی از مرکزمحله مانند بقعۀ پنجه‌شاه و آب‌انبار، بخش‌هایی از بافت محله در جنوب گذر پنجه‌شاه و پیرامون معبر شیشه و همچنین بازار و ویژگی‌های کالبدی کارکردی آن در جنوب محله باقی مانده‌ و واجد اهمیت و ارزش‌اند.

study and representation of the historic panjeh-shah neighborhood in kashan

the physical and functional structure of the panjeh-shah neighborhood, as one of kashan’s oldest districts, has not been previously studied; this neighborhood developed in a notable area east of meidan-kohneh quarter, west of tamghachi-ha quarter and north of the bazaar, featuring distinctive elements such as the panjeh-shah shrine. this article endeavors to establish a theoretical framework and model for studying the panjeh-shah neighborhood. accordingly, previous studies regarding urban structure and its transformations, as well as international charters and documents, have been comprehensively examined. the research methodology is historical-interpretive, focusing on the analysis of visual documents, historical texts, and field surveys. the detailed study of neighborhood characteristics is particularly based on maps derived from images from the 1950s and 2010s. the neighborhood has been studied along four axes: main passages and neighborhood centers, historical fabric in 1950s imagery, distinctive elements and their functional roles, and adjacent neighborhoods and their notable features, examining both its original form and subsequent transformations. the research demonstrates how the construction of streets such as baba-afzal and bab-al-havaej has extensively altered the neighborhood’s historical structure. without studying the aforementioned maps, understanding the neighborhood’s historical form, passages, centers, buildings, fabric, and its integration and continuity with the city would be impossible; meanwhile, portions of the neighborhood center such as the panjeh-shah shrine and water reservoir, sections of the neighborhood fabric south of panjeh-shah passage and around shisheh thoroughfare, as well as the bazaar and its physical-functional characteristics in the southern part of the neighborhood remain intact and retain their significance and value.