زیبایی‌شناسی منظر براساس شعر توصیفی دورۀ غزنوی، 380432ق

برای درک بهتر منظر و شناخت زیبایی‌های آن لازم است آن را از زوایای گوناگون و درعین‌حال متنوع مطالعه کنیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد که عمدۀ پژوهش‌های پیشین در باب زیبایی‌شناسی منظر، یا برگرفته از مطالعات غیرایرانی و لذا بی‌ارتباط با منابع اولیه هستند و یا به رویکردهای برآمده از سده‌های میانه و متاخرتر معطوف‌اند. این مسئله درک ما را از زیبایی منظر فرومی‌کاهد. برای مثال محدود کردن موضوع زیبایی‌شناسی منظر به جنبه‌های صرفاً آسمانی و تاکید بر زیبایی ماورایی ممکن است ادراک وجوه ملموس‌تر این مقوله را مخدوش نماید. بنابراین، شناخت زیبایی منظر ازطریق عناصر ملموس می‌تواند به فهم عمیق‌تر آن کمک نماید. شعر توصیفی فارسی در بازۀ زمانی 380432ق به منظر و توصیف زیبایی‌های آن پرداخته است. بنابراین، می‌توان از آن به‌عنوان مرجعی برای پاسخ‌گویی به این پرسش بهره برد که رویکرد ایرانی به زیبایی منظر دست‌کم در آن دوره چگونه بوده است؟ برای پیشبرد تحقیق، اشعار عنصری بلخی، فرخی سیستانی و منوچهری دامغانی به‌عنوان سه شاعر دربار غزنوی بررسی شده و نمونه‌های مطالعاتی از میان آن‌ها انتخاب شده است. در ادامه تلاش شده است تا ضمن تفسیر اشعار منتخب، تصویری از منظر پیشِ رو یا منظر ذهنیِ شاعر بازسازی شود. مقایسۀ تصویرهای بازسازی‌شده و همچنین نوع ادراک و توصیف شاعران یادشده با یکدیگر، رویکردهای زیبایی‌شناسی منظر در دورۀ منتخب را آشکار می‌کند. این مطالعه که با نگاهی سوبژکتیو به زیبایی منظر در بازۀ زمانی یادشده صورت گرفته، مبین یک زیبایی‌شناسی معطوف و متمرکز بر ابعاد مادی و زمینی است‌. درعین‌حال و با وجود برخی شباهت‌ها، رویکردهای سه شاعر منتخب به زیبایی و ادراک آن تفاوت‌های چشمگیری با یکدیگر دارند. تفاوت‌ها عمدتاً ناشی از نگاه ساختارگرا و سلسله‌مراتبی عنصری در برابر رویکرد پویا و مبتنی‌بر لذت فرخی و همچنین توجه منوچهری به فرایندهای طبیعی و جاری در منظر و اهمیت بُعد زمان است.

landscape aesthetics based on descriptive poems from the ghaznavid era (990-1042 ad)

it is necessary to study the landscape from various perspectives in order to perceive it aesthetically. most previous studies about landscape aesthetics are either based upon non-iranian references (therefore, they are irrelevant to the primary sources) or follow approaches used in the mid- to late centuries. this fact undermines our perception of the beauty of the landscape. for instance, restricting landscape aesthetics to its celestial aspects and focusing on divine aesthetics might limit the understanding of its more tangible dimensions. therefore, the study of landscape aesthetics via its tangible elements can lead to a deeper understanding of it. the persian descriptive poems dating from 990 to 1042 ad (380 to 433 ah), which explore the landscape and its aesthetic aspects, can be assumed as references to the question of the persian viewpoint of landscape aesthetics during that period. in this research, we have chosen the poems of unsuri-i balkhi, farrukhi-i sistani, and manuchehri-i damghani (three poets in the ghaznavid court) as case studies. then, interpretations of the poems are provided as well as depictions of the subjective landscape as described by the three poets. comparison between the reconstructed images beside the cognitive descriptions of the poets reveals the aesthetic approaches in that period. this subjective study of landscape aesthetics during the above-mentioned period presents an aesthetic framework focused on mundane aspects. despite the resemblances in all three poets’ points of view, one could not deny the obvious differences in their approaches toward landscape aesthetics. the differences include the structural and hierarchical approach of unsuri, the dynamic and hedonistic approach of farrukhi, and the natural and time-oriented approach of manuchehri.