زیبایی‌شناسی نماهای آجرکاری مدرنِ آپارتمان‌های مسکونی شهر تهران طی دو دهۀ اخیر از منظر منطقه‌گرایی انتقادی

آپارتمان مسکونی ردیفی درحال حاضر متداول‌ترین گونۀ مسکن در تهران محسوب می‌شود که به‌صورتی یکدست‌ و متحدالشکل در سیمای شهر تبدیل شده‌ است. در طی دو دهۀ گذشته، در شهر تهران نماهای آجرکاری با طرح‌های غیرمتداول و الگوهایی مدرن در آپارتمان‌های مسکونی مشاهده می‌شود. پژوهش پیش رو مدعی این امر است که این گرایش واکنشی به نمای متداول آپارتمان‌های مسکونی بوده و تلاشی منطقه‌گرایانه است. ازاین‌رو هدف این مطالعه، شناسایی نمونه‌های شاخص این گرایش به نمای آجرکاری مدرن آپارتمان‌های مسکونی و بررسی پاسخ‌های آن به عواملی چون اقلیم و طبیعت محلی، معماری پایدار، میراث معماری، شرایط و محدودیت‌های منطقه‌ای است. عامل نهادی یعنی قوانین مصوب شهری نیز برای روشن‌تر شدن موضعِ منطقه‌گرایی مورد مطالعه قرار گرفت. در این مطالعۀ توصیفی‌‌تحلیلی، چهار نمونه از بافت‌های شهریِ مناطق گوناگون تهران از جنوب تا شمال‌ شهر گزینش و بررسی شده‌اند. ساختمان مسکونی قیطریه از دهۀ 1380ش و خانۀ چهل‌گره، آپارتمان‌های مسکونی ویلا و کهریزک از دهۀ 1390ش با توجه به جایگاه آن‌ها در معماری معاصر ایران و کیفیت زیبایی‌شناسانۀ طرح نما توصیف و تحلیل شدند. در طی دو دهۀ گذشته، در گرایش روبه‌گسترش نماهای آجرکاری مدرن تغییرات زیبایی‌شناختی روی می‌دهد که علاوه‌بر پیوستگی با سه‌بُعدی بودنِ آجرکاری مدرن تهران، در روند طراحی و اجرا نیز نسبت به نماهای رایج آپارتمان‌های مسکونی واکنشی انتقادی داشته‌اند. آجر در این بناها علاوه‌بر کارکرد زیبایی‌شناختی، عملکردی اقلیمی و فرهنگی نیز ایفا کرده است. در ساخت این آپارتمان‌های مسکونی با بهره‌گیری از فناوری پیشرفتۀ ساخت سازه و استفاده از انواع مصالح آجر دستی و ماشینی و با توجه به زیبایی‌شناسی معماری روز جهان، آثار منطقه‌گرایانه‌ای شکل گرفته است. ازنظر نهادی تصویب معافیت اندک عوارض شهری بر نمای آجری و سعی بر اِعمال نفوذ بر طرح نما تا حدودی در گسترش نماهای آجرکاری در تهران اثرگذار بوده است.

the aesthetic of modern brickwork facades of residential apartments in tehran in the last two decades from the perspective of critical regionalism

mid-rise apartments are currently the most common type of residential buildings in tehran. in the last two decades, brick facades with unconventional designs and modern patterns can be seen in residential apartments. this paper claims that this trend is a response to the prevailing residential facades and is thus a regionalist endeavor. therefore, this study aims to identify key examples of this trend in modern brickwork facades of residential apartments and to examine their responses to factors such as local climate and nature, sustainable architecture, architectural heritage, and regional conditions and limitations. the institutional factor, i.e., approved city ordinances, was also studied to clarify the position of regionalism. in this descriptive-analytical study, four examples of the urban fabric of different areas of tehran from the south to the north of the city were selected and analyzed. qeytariyeh residential building from the 2000s, 40 knots house, villa apartments, and kahrizak apartments from the 2010s were described and analyzed with respect to their position in iranian contemporary architecture and the aesthetic quality of their facade designs. during the last two decades, aesthetic changes can be observed in the expanding trend of modern brickwork facades, which aside from alignment with the three-dimensional modern brickwork in tehran, bear a critical response to typical residential apartment facades regarding design and execution. in addition to its aesthetic function, the brick in these residential buildings also fulfills climatic and cultural functions. in the construction of these apartments, advanced structural technology and hand-made and machine-made bricks are used to create regional architectural works conforming to the aesthetics of modern world architecture. from an institutional point of view, the approval of a small exemption from city taxes for brick facades and the attempt to influence facade designs have had some impact on the growth of modern brickwork facades in tehran.