مطالعۀ‌ کیفی‌ و گونه‌شناسی‌ بادگیرهای یک‌طرفه‌ در شرق ایران نمونۀ موردی: شهرستان خوسف‌ و روستای خور در استان خراسان جنوبی‌

بادگیر به‌عنوان یک عنصر معمارانه و مهندسی در معماری بومی ایران، در سیمای شهرهای گرم و خشک دیده می‌شود. امروزه با ورود تکنولوژی و تغییر سبک زندگی و همچنین افزایش میزان گردوغبار در منطقه، بادگیر جایگاه پیشین خود را در این منطقه از دست داده و بومیان به استفاده از سیستم‌های سرمایشی متداول مانند کولر آبی و گازی روی آورده‌اند. در این مقاله، شهرستان خوسف و روستای خور از توابع بیرجند به‌عنوان نمونه‌های مورد مطالعه از اقلیم گرم و خشک در شرق ایران برگزیده شده‌اند. در اینجا سعی می‌شود ضمن معرفی شهرستان خوسف و روستای خور و بررسی مختصر بافت و خانه‌های بومی منطقه، معماری بادگیرهای یک‌طرفه و ساختارکالبدی آن‌ها نیز مطالعه گردد. هدف اصلی مقاله، گونه‌شناسی بادگیرهای منطقه ازطریق بررسی موقعیت قرارگیری بادگیر در پلان و مقطع بنا، پلان و نمای بادگیر و ارتباط بین اتاق بادگیر و سایر فضاهاست. بادگیرهای مورد مطالعه با کمک مستندات موجود از بادگیرها و مشاهدات و برداشت‌های میدانی، براساس سلامت بنا، امکان دسترسی به بنا و محدودیت‌های تحقیق انتخاب و سعی شده تنوعی از بادگیرهای شناخته‌شدۀ منطقه در این نمونه‌ها باشد. روش تحقیق حاضر، توصیف و تحلیل منطقی است. نوع تحقیق کیفی است و روش اصلی یافته‌اندوزی با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای، مشاهده و اندازه‌گیری‌های دقیق در ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎی ﻣﯿﺪاﻧﯽ است. این مطالعه بیانگر سه گونه بادگیر یک‌طرفه در منطقه است که براساس زبان محلی با عناوین خول، شرفه و بادگیر دسته‌بندی می‌شوند. هریک از این انواع با توجه به سهولت ساخت، هزینه و میزان تامین تهویه، به تعداد و در بخش‌های معینی از فضاهای خانه مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در انتها، بر پایۀ اطلاعات حاصل در این مطالعه و کمبودهای اطلاعاتی در منطقۀ شرق ایران، پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی ارائه شده است.

qualitative and typological study of one-way windcatchers in eastern irancase study:khousf city and khour village in south khorasan

windcatchersare architectural/engineering elements in the vernacular architecture of hot and arid cities of iran. nowadays, with the advancement of technology and due to lifestyle changesas well as the increase of airborne dust in the region, windcatchers have lost their former significance in these areas and natives have turned to using conventional cooling systems such as water and gas air conditioners. in this article, khousf city and khour village of birjand district were selected as samples from the hot and dry climate in the east of iran. in this paper, the two towns are introducedand briefly reviewedregarding urban texture, vernacular houses, and architecture of one-way windcatchers and their physical structure. the main objective of the study is to developa typology for the regionalwindcatchers by examining the placement of windcatchers in the plan and section of the building, the plan and elevation of awindcatcher, and the relationship between the windcatcher room and other spaces. the sample windcatcherswere selected for this studywith the help of existing documents and field observations, based on building integrity,accessibility to the building and itswindcatchers, and research limitations. it is intended thatavariety of regional windcatchers be included in the samples. the research method is logical analysis and description with a qualitative approach. the data acquisition method is based on library research, observation, and accurate field measurements. this study identifies three types of one-way windcatchers in the region, which are classified as khol, sharafeh and bad-gir in the local dialect. the type and number of windcatchersto be built in certain places of the house weredecided according to ease of construction, cost, and ventilation power. finally, based on the information obtained in this study and the information gaps in research related toeastern iran, recommendations for future research are presented.