ریشه‌‌یابی‌ الگوی معماری مسجد کبود تبریز

مسجد کبود تبریز یکی از آثار باارزش معماری ایران است که از گذشته تاکنون، مورد توجه مورخان، سیاحان و پژوهشگران معماری متعددی قرار گرفته است. در این راستا، مطالعات فراوانی دربارۀ تاریخ و ریشۀ الگوی معماری مسجد کبود و عناصر و جزئیات آن، با رویکردها و روش‌های مختلف انجام پذیرفته و برخی نتایج متضاد و پرابهام به دست آمده است؛ به‌نحوی که عده‌ای کلیت فرمی بنای کبود تبریز را وارداتی و متاثر از معماری مساجد گونۀ بورسا در عثمانی و عده‌ای دیگر آن را در تداوم تجربیات معماری ایرانی می‌دانند. با نگاهی اجمالی به این یافته‌ها، لزوم انجام پژوهش‌های بیشتر برای یافتن ریشۀ الگوی معماری مسجد کبود تبریز در کلیت و اجزایش، به چشم می‌آید. بدین منظور، نوشتار حاضر با روش تفسیری‌تاریخی، نخست به مطالعۀ تاریخِ بستر و کشف و تحلیل نیروهای متفاوت اثرگذارِ پیدا و پنهان بر فرم معماری مسجد کبود تبریز پرداخته و در ادامه در یک تحلیل معماری، جایگاه الگوی ساخت بنای کبود تبریز و میزان سنخیت آن در تناسب با زنجیرۀ تداومی معماری ایرانی و معماری مساجد عثمانی‌گونۀ بورسا را تعیین کرده است. یافته‌ها نشان می‌دهد هرچند در دوران جهانشاه و پیش از او، ارتباطات فرهنگی گسترده‌ای بین دولت عثمانی و قراقویونلوها وجود داشته، اما در موضوع معماری، تاثیر یک‌طرفۀ هنرمندان، معماران و کاشی‌کاران ایرانی بر معماری عثمانی مشهود است. بنای کبود تبریز که یک مسجدِ متصل به آرامگاه است، در حس فضا، کارکرد، کارشیو، سازه، نما و تزیینات، ریشه کاملاً ایرانی دارد و از جنبۀ الگوی ساخت، در تداوم گسترش بناهای گنبدخانه‌ای ایرانی شکل می‌گیرد.مسجد کبود تبریز یکی از آثار باارزش معماری ایران است که از گذشته تاکنون، مورد توجه مورخان، سیاحان و پژوهشگران معماری متعددی قرار گرفته است. در این راستا، مطالعات فراوانی دربارۀ تاریخ و ریشۀ الگوی معماری مسجد کبود و عناصر و جزئیات آن، با رویکردها و روش‌های مختلف انجام پذیرفته و برخی نتایج متضاد و پرابهام به دست آمده است؛ به‌نحوی که عده‌ای کلیت فرمی بنای کبود تبریز را وارداتی و متاثر از معماری مساجد گونۀ بورسا در عثمانی و عده‌ای دیگر آن را در تداوم تجربیات معماری ایرانی می‌دانند. با نگاهی اجمالی به این یافته‌ها، لزوم انجام پژوهش‌های بیشتر برای یافتن ریشۀ الگوی معماری مسجد کبود تبریز در کلیت و اجزایش، به چشم می‌آید. بدین منظور، نوشتار حاضر با روش تفسیری‌تاریخی، نخست به مطالعۀ تاریخِ بستر و کشف و تحلیل نیروهای متفاوت اثرگذارِ پیدا و پنهان بر فرم معماری مسجد کبود تبریز پرداخته و در ادامه در یک تحلیل معماری، جایگاه الگوی ساخت بنای کبود تبریز و میزان سنخیت آن در تناسب با زنجیرۀ تداومی معماری ایرانی و معماری مساجد عثمانی‌گونۀ بورسا را تعیین کرده است. یافته‌ها نشان می‌دهد هرچند در دوران جهانشاه و پیش از او، ارتباطات فرهنگی گسترده‌ای بین دولت عثمانی و قراقویونلوها وجود داشته، اما در موضوع معماری، تاثیر یک‌طرفۀ هنرمندان، معماران و کاشی‌کاران ایرانی بر معماری عثمانی مشهود است. بنای کبود تبریز که یک مسجدِ متصل به آرامگاه است، در حس فضا، کارکرد، کارشیو، سازه، نما و تزیینات، ریشه کاملاً ایرانی دارد و از جنبۀ الگوی ساخت، در تداوم گسترش بناهای گنبدخانه‌ای ایرانی شکل می‌گیرد.

the origin of the architectural model of the blue mosque in tabriz

the blue mosque in tabriz is considered by many historians, visitors, and architectural specialists to pose one of iran’s most valuable architectural achievements. many studies have been conducted on the history and origin of the architectural model of the blue mosque, as well as its elements and details using various approaches and methods, resulting in some contradictory and confusing results. some researchersconsider the general form of the building to be imported from ottoman architecture, while others consider it in line with the continuity of iranian architecture. hence, it is clear that further research is needed to discover the origins of the general and specific aspects of the architectural model of the blue mosque. this study uses the interpretive-historical research method to examine the history and the factors that influenced the architectural design of the blue mosque. architectural analysis is performed to assess the degree of consistency of formal development along the continuous line of iranian architecture and the architecture of ottoman mosques (bursa type). the results show that although there was substantial cultural contact between the ottoman government and the qara-quyunlus, the one-way influence of iranian artists, architects, and tile workers on ottoman architecture is undeniable. in terms of space, function, plan, structure, facade, and decorations, the architecture of the blue mosque (which is connected to a tomb) is considered iranian in origin and is developed in line with the continuity of iranian dome buildings.