بازشناسی ارتباط بصری فضا در شکل‌گیری مفهوم قلمرو در خانه‌های تاریخی دوره قاجار رشت

خانه‌های دوره قاجار رشت از نمونه‌های باارزش خانه‌های سنتی ایرانی بوده که از لحاظ قلمروهای فضایی پیکره بندی متمایزی از سایر نقاط ایران دارد. ارتباط بصری یکی از عوامل مهم در شکل‌گیری مفهوم قلمرو در فضاهای مسکونی است. خانه‌ها باتوجه‌به طرح‌های کالبدی مختلف، کیفیت‌های متفاوتی را از لحاظ بصری تامین کرده و تجربه‌های متفاوتی از فضا را ارائه می‌دهند؛ لذا هدف این پژوهش درک بهتر مفهوم قلمرو با تحلیل شاخص‌های ارتباط بصری در مقیاس روابط درونی این خانه‌ها است. روش این پژوهش توصیفی - تحلیلی با استدلال منطقی داده‌های نرم‌افزاری است. جهت رسیدن به هدف پژوهش در مرحله اول خانه‌ها به لحاظ کالبدی به چهار گروه تقسیم، از هر گروه دو نمونه و در مجموع هشت مورد انتخاب شد. جهت انسجام نتایج و بررسی تطبیقی نمونه‌ها سه فضای مشترک ایوان، پذیرایی و خواب محور تحلیل‌ها قرار گرفتند. در مرحله دوم شاخص‌های سنجش شامل ارتباط بصری، فواصل در معرض دید بودن و خوانایی از مبانی پژوهش استخراج گردید. در مرحله سوم جهت تحلیل نمونه‌ها از تکنیک‌های تحلیل گراف نمایانی و نقشه‌های محوری با ابزارهای مخروط دید، خطوط محوری و نمودار هم‌پیوندی - اتصال به کمک نرم‌افزار دپس‌مپ استفاده شد. یافته‌ها نشان می‌دهد ارتباط بصری فضاها متفاوت بوده و باعث ایجاد حریم‌های ذهنی شده و همچنین تفاوت در میزان دید منجر به ایجاد سلسله‌مراتب فضایی شده است. با بررسی شاخص‌های مخروط دید در خانه‌ها، مشاهده شد بیشتر بودن هم‌جواری با جداره‌ها، کمتر بودن پیچیدگی فضایی به دلیل محدب بودن فضا و وجود دسترسی بصری و فیزیکی بیشتر باعث ارتباط بالاتر یک فضا (مانند فضای ایوان) با سایر فضاها و در نتیجه عمومی‌تر شدن آن را به دنبال دارد. از طرف دیگر کمتر بودن عوامل فوق باعث ایجاد خلوت بیشتر در فضاها (مانند فضای خواب) شده است؛ بنابراین فضای خانه‌های برون‌گرای رشت در عین داشتن شفافیت، دارای حریم‌های بصری بوده که باعث ایجاد مرزبندی‌های فضایی می‌شود و سلسه‌مراتب قلمرویی را به دنبال دارد.

the role of visual connectivity in shaping the concept of domain in historic houses of the qajar period in rasht

the houses of the qajar period in rasht are valuable examples of traditional iranian houses with different spatial configurations from those of other parts of iran. visual connectivity is a crucial factor in shaping the concept of domain in residential spaces. houses have different visual qualities according to their designs and provide different experiences of space. this study aims to investigate the concept of domains by analyzing indicators of visual connectivity of indoor relationships in these houses. the research uses the descriptive-analytical method with logical reasoning of software outputs. in the first step, the houses were divided into four groups according to their designs, and then two samples were selected from each group with a total of eight. for coherence purposes and the comparative study of the samples, three common spaces of the veranda, reception room, and bedroom were analyzed. in the second stage, visual quality indicators including visual connectivity, viewing distances, and intelligibility were extracted from the research literature. in the third stage, visibility graph analysis, axial maps with cones of vision, axial lines, and connectivity and integration diagrams were produced in the depthmap software. the results show that the visual connectivity values of spaces are different resulting in the creation of perceptual domains and spatial hierarchies. by examining the visibility cone indicators in the houses, it was observed that more adjacency with walls, less spatial complexity because of convexity of shape, and visual and physical accessibility make a space (such as the veranda) more connected with other spaces. on the other hand, lower values of the mentioned indicators create more privacy (such as in the bedrooms). therefore, the indoor spaces of the extroverted houses of rasht, while transparent, have visual and spatial boundaries that create a hierarchy of domains.