توسعۀ چهارچوب نظری ارزش در قنات ایرانی

حفظ و ارتقای ارزش‌ها یکی از مهم‌ترین اهداف حفاظت میراث‌فرهنگی است که در گرو شناخت درست از آن‌هاست. قنات ایرانی یکی از آثار ارزشمندی است که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. این اثر به‌دلیل درهم‌تنیدگی با بسیاری از لایه‌های سکونت‌گاه‌های بشری و محدوده‌ها‌ی زیست‌محیطی که در آن احداث شده‌اند، همواره محملی برای شکل‌گیری ارزش‌های متنوعی بوده‌ است. به‌رغم وجود دسته‌بندی‌های متعدد، از ارزش‌های گونه‌های مختلف میراثی در اسناد و پژوهش‌های بین‌المللی و داخلی، تاکنون پژوهشی که به‌طور خاص به بازشناخت ارزش‌های قنات ایرانی، دسته‌بندی آن‌ها با دیدی جامع و ارائۀ چهارچوب نظری قابل کاربست در اقدامات حفاظتی بپردازد، انجام نشده است. هدف این مقاله، شناسایی و دسته‌بندی ارزش‌های مختلف در قنات ایرانی و ارائۀ آن‌ها در‌یک چهارچوب نظری است. برای دستیابی به چهارچوب نظری ارزش در قنات ایرانی سه پرسش طرح شد: نخست. اصلی‌ترین ارزش‌ها در قنات ایرانی کدام‌اند؟ دوم. این ارزش‌ها چه نسبتی با دسته‌بندی ارزش در ادبیات داخلی و بین‌المللی دارند؟ سوم. ارتباط این ارزش‌ها در چهارچوب نظری ارزش چگونه است؟ در این مقاله با بهره‌گیری از رویکرد کیفی و راهبرد تحلیل محتوا اسناد و پژوهش‌ها در دو حوزۀ‌ ارزش و قنات ایرانی بررسی شد و سپس با روش استدلال منطقی چهارچوب نظری توسعه یافت. در این راستا آنچه اهمیت می‌یابد این است که قنات ایرانی بر اساس دو معیار از معیارهای شش‌گانۀ مرکز میراث جهانی که گویای ارزش‌های شناخته‌شده در عرصۀ بین‌المللی هستند معرفی شده، درحالی‌که این اثر با توجه به شکل‌گیری و بالندگی در بستر فرهنگی‌اجتماعی ایران، واجد ارزش‌های مهم محلی است که برای حفاظت از این اثر باید توامان بازشناسی و تبیین گردند. نتایج این پژوهش ارزش‌های قنات ایرانی را در هفت دسته شامل ارزش‌های «زیبایی‌شناختی»، «فرهنگی‌اجتماعی»، «اقتصادی»، «فنی و مهندسی»، «بوم‌شناختی» و «عملکردی» ارائه، تعریف و زیر‌شاخه‌های هرکدام را تبیین کرد.

developing a theoretical framework of heritage value for the persian qanat

protecting and improving values is among the major purposes pursued by cultural heritage conservation and requires a proper understanding of cultural heritage. the persian qanat is a valuable heritage inscribed on the world heritage list. because of their close ties with human settlements and the environment, qanats have many values associated with them. although there are different classifications of heritage value in national and international documents and research findings, little or no research is yet conducted on the values of persian qanats, a comprehensive classification, and a theoretical framework that could be applied to conservation practices. this research aims to identify and classify the values of the persian qanat and develop a theoretical framework. three questions were posed in this study: a) what are the principal values of the persian qanat? b) how are these values related to the classification of values in national and international literature? c) what are the relationships between these values in the theoretical framework? this study adopts the qualitative approach and content analysis strategy to explore existing research. it later draws on logical reasoning to develop a theoretical framework.  the persian qanat was nominated for inscription based on two of the six criteria of the world heritage center; however, its true values excel well above those and are associated with the sociocultural context of iran. optimal conservation of qanats calls for an understanding of all these values. according to the findings of this study, seven value groups for the persian qanat are presented and defined: aesthetic, sociocultural, economic, technical and engineering, ecological, and functional, and their related sub-categories are also explained.