یک مدل نظری برای مطالعۀ روابط همسایگی در محیط‌های مسکونی

زندگی در سکونتگاه‌های شهری معاصر، الزاماً با همجوار شدن گروه‌های مختلف مردم همراه است. تجربۀ‌ تاریخی سکونت انسان در مناطق مختلف جهان نیز موید این مطلب است. بر این اساس، مطالعۀ‌ قانونمندی‌های همجواری به‌طور عام و قانونمندی‌های روابط اجتماعی ساکنان همجوار در محیط‌های مسکونی، به‌طور خاص، ضرورت و موضوعیت پیدا می‌کند. هدف اصلی مقالۀ‌ حاضر، پاسخ به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های برنامه‌ریزان و طراحانِ عرصه‌های مسکونی، یعنی چگونگی تاثیر ویژگی‌های کالبدی محیط‌ بر روابط همسایگی است. به این منظور، در گام نخست تلاش شده با مرور منابع اصلی، متغیرهای موثر بر روابط همسایگی شناسایی و دسته‌بندی شوند و در گام بعد، با روش استدلال منطقی، چگونگی اثر این متغیرها بر یکدیگر و در نهایت بر روابط همسایگی تبیین شود. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که روابط همسایگی در وهلۀ‌ اول از «ویژگی‌های فردی و اجتماعی‌اقتصادی ساکنان»، مانند ویژگی‌های شخصیتی، وضعیت تاهل، جنسیت، مدت‌زمان سکونت، مالکیت و قومیت و نژاد تاثیر می‌پذیرد. ویژگی‌های کالبدی محیط نیز تسهیل‌کننده یا بازدارندۀ‌ شکل‌گیری و تداوم روابط اجتماعی همسایگان است. سه دستۀ‌ اصلی متغیرهای کالبدی موثر بر روابط همسایگی، متغیرهای مرتبط با کلیت محیط (تراکم مسکونی و ویژگی‌های ظاهری محیط)، متغیرهای مرتبط با «فضای عمومی» (اندازه، شکل، محصوریت و ویژگی‌های کف و لبۀ فضای باز عمومی، همچنین ویژگی‌های تسهیلات خدمات محلی) و متغیرهای مرتبط با «دانۀ‌ مسکونی» (گونۀ مسکن و دسترس‌پذیری و رویت‌پذیری فضای عمومی از دانۀ مسکونی) هستند. از سوی دیگر، با توجه به اینکه «معنی» سازوکار ارتباط افراد با محیط است، افراد بر اساس معنایی که فعالیت‌ها و ویژگی‌های کالبدی محیط برای آن‌ها دارد با یکدیگر تعامل می‌کنند. بر این اساس، چگونگی تاثیر متغیرهای کالبدی محیط (متغیرهای مستقل) بر روابط همسایگی (متغیرهای وابسته) از طریق متغیرهای مرتبط با معنی (متغیرهای میانجی) قابل توضیح است. به‌عنوان نتیجۀ نهایی مقاله می‌توان گفت که «کیفیت‌های ادراکی محیط کالبدی» با اثرگذاری بر «احساس تعلق به اجتماع و مکان همسایگی» بر «بُعد ساختاری و بُعد تعاملی روابط همسایگی» موثر است. چگونگی ارتباط این متغیرها با یکدیگر در قالب یک مدل نظری ارائه شده است. مدل مذکور می‌تواند برای مطالعۀ روابط همسایگی در زمینه‌های مختلف فرهنگی‌اجتماعی مورد استفادۀ پژوهشگران قرار گیرد.

A Theoretical Model for Neighborhood Studies in Residential Environments

Nowadays, urban living is necessarily associated with neighboring groups of people. The historical experience of human habitation in different parts of the world is a testament to the abovementioned. Accordingly, the study of the Neighbor Law in general and the laws of social relationships in residential environments, in particular, becomes necessary and relevant. The main purpose of the present article is to explain the influence of the physical environment on social relationships in a neighborhood, which is a matter of concern for residential planners and designers. For this purpose, the variables affecting neighbor relationships were identified and categorized by reviewing research sources, and next, the impact of these variables on each other and neighborhood relationships was determined by logical reasoning. The findings suggest that neighbor social relationships are primarily affected by individual and socioeconomic characteristics of residents, such as personality traits, marital status, gender, length of residence, home ownership, ethnicity, and race. The physical characteristics of the environment can also facilitate or deter the formation and continuation of neighbor social relationships. The three main variables affecting neighbor social relationships are as follows: Totality of the Physical Environment (residential density and appearance); Public Space (size, shape, enclosure, floor and edge characteristics, and characteristics of local service facilities); and Residential Blocks (housing type, accessibility to and visibility of public space from residential blocks). On the other hand, since &meaning& is the mechanism of any individual’s relationship with the environment, people interact with each other according to the meaning of particular activities and physical characteristics of the environment. Accordingly, the impact of the characteristics of the environment (independent variables) on the neighbor social relationships (dependent variables) can be explained through meaningrelated variables (mediating variables). Consequently, it is worth mentioning that the &cognitive qualities of the physical environment& impact the &structural and interactional aspects of neighboring& through &neighborhood attachment.& Variable relationships are presented in a theoretical model which can be used by researchers studying neighbor social relationships in various sociocultural contexts.