مساجد جامع شهر کرمان؛ شناسایی و تبیین جایگاه شهری و تاریخی

مساجد جامع در شهرهای قدیم ایران از اندام‌های مهم و اثرگذار به‌ حساب می‌آمدند و همگام با تحولات تاریخی شهر متحول می‌شدند. بنابراین انتظار بر این است که در شهر کرمان نیز چنین فرایندی روی داده باشد. مسجدجامع مظفری کرمان، بنایی نوبنیاد از سدۀ هشتم هجری قمری است که امروزه به‌خوبی شناخته شده است. این بنا در حدود شرقی شهر قدیم قرار دارد و از زمان بنیان نمازجمعه در آن برگزار می‌شد. از وضع مسجدجامع پیش از این سده آگاهی واضحی ارائه نشده است. هدف از این پژوهش، فهم پیشینه و جایگاه مسجدجامع در شهر کرمان در ارتباط با مسائل شهر و معماری در اعصار گوناگون است. با طرح این پرسش که پیشینۀ نهاد مسجدجامع در شهر کرمان چیست و از چه جایگاهی در شهر برخوردار بوده است؟ از آنجا که این پژوهش به موضوعی از گذشته و روزگاران تاریخی می‌پردازد و با شرح و تحلیل داده‌های دست اول تاریخی و جست‌وجوی شواهد مربوط به آن می‌توان به پاسخ پرسش و تبیین موضوع دست زد، پژوهش به روش «تفسیری‌تاریخی» پی گرفته می‌شود. با اینکه منابع تاریخی در بازگویی رویدادهای پس از اسلام شهر کرمان ساکت نبوده و به‌ویژه تاریخ‌نامه‌های محلی چندی نوشته شده، در باب مسجدجامع شهر به سکوت یا اختصار بسنده کرده‌اند. نتیجۀ این پژوهش نشان از وجود دست‌کم بنیاد چهار بنای مسجدجامع در شهر کرمان از سدۀ نخستین هجری قمری تا میانۀ سدۀ هشتم هجری قمری است که عبارت‌اند از: مسجدجامع نخستین، مسجدجامع ملک، مسجدجامع درب نو و مسجدجامع مظفری. این بناها هم‌زمان در جایگاه مسجدجامع کارکرد نداشتند، بلکه هریک جانشین دیگری می‌شد. به‌لحاظ مکان‌گزینی نیز هریک از مساجد جامع در جای جداگانه‌ای از شهر برپا شده و بر جای مسجد دیگر ساخته نمی‌شدند.

Kerman Jame‘ Mosques: Urban and Historical Status

Jame‘ mosques were one of the most important institutions in Iranian cities. Their functions changed along with historical developments of the city. It is expected to have been the same in Kerman. The Mozaffari Jame‘ Mosque was constructed in the eighth century AH and is well known today. This building is located in the eastern part of the old city, holding in it Friday prayers since its foundation date. There is no clear information about the mosque before the current century. The purpose of this study is to investigate the background and position of Jame‘ mosques in Kerman in relation to architecture and city in different periods. The research pursues the following question: what was the background of the Jame‘ mosque institution in Kerman and what was its position in the city? Since the subject of this research is about the past and it describes and analyzes historical data and searches for related evidence, the historicalinterpretive method is used. Although the postIslamic history of Kerman has been written in historical sources such as local histories, little is available about Jame‘ mosques in the city. The result of this research shows that four Jame‘ mosques were built in Kerman in the period between the first to the mideighth century AH: Nokhostin Jame‘ Mosque, Malek Jame‘ Mosque, DarbeNo Jame‘ Mosque, and Mozaffari Jame‘ Mosque. These buildings did not function simultaneously, as each new mosque replaced the older one. In terms of location, each of the mosques was built in a new district of the city, and not in place of .older ones