کاشی‌های‌ هفت‌رنگ مزار در زیارتگاه‌های سلطان عطابخش و سلطان امیراحمد کاشان (سده دهم تا سیزدهم ه.ق)

در این مقاله کاشی‌های هفت‌رنگ با کاربرد لوح مزار از اواخر قرن دهم تا اوایل قرن سیزدهم هجری قمری که در دو زیارتگاه سلطان عطابخش و سلطان امیراحمد کاشان بر جای‌ مانده، بررسی شده‌ است. اولین نمونه متعلق به مزاری صندوقه‌ای از اواخر قرن دهم در دو رنگ‌مایۀ لاجوردی بر زمینه‌ای سفید است. از قرن یازدهم، دست‌کم چهار لوح مزار باقی ‌مانده که با نقوش گیاهی بر زمینه‌ای به‌ رنگ زرد تزیین شده‌اند و جالب ‌توجه اینکه برخی از آن‌ها فاقد متن هستند. نمونه‌های اوایل سدۀ دوازدهم شامل تعدادی لوح قبر تشکیل‌شده از چهار کاشی خشتی است که قابی محرابی دارند. معدود آثار باقی‌مانده از دورۀ قاجار، یا از کاشی‌های آبی و سفید ساخته‌ شده‌اند، یا از کاشی‌های هفت‌رنگ با نقوش گل‌فرنگ. تمام داده‌های پژوهش به‌صورت میدانی برداشت‌ شده و به‌شیوۀ تفسیری‌تاریخی تحلیل شده‌اند. از مهم‌ترین مسئله‌های این مقاله، نحوۀ شکل‌گیری و تکامل کاشی هفت‌رنگ مزارهای کاشان و تفاوت فرمی و محتوایی آن با لوح‌های سفالین زرین‌فام اوایل صفوی این شهر است. یافته‌ها نشان می‌دهد که از لحاظ محتوایی، توجه به مرثیه‌سرایی فارسی چشمگیر بوده و جایگزین عبارت‌های عربی دوره‌های قبل شده است. از نظر فرمی نیز به‌سبب ظرفیت‌های نقاشانۀ کاشی هفت‌رنگ، تاکید بیشتری بر نقوش تزیینی گیاهی و هندسی رنگارنگ به چشم می‌خورد، درحالی‌که در نمونه‌های زرین‌فام، متن اهمیت بیشتری داشت.

Cuerda Seca Tomb Tiles in the Shrines of Sultan ‘Ata-bakhsh and Sultan Amir Ahmad in Kashan (16th-18th Centuries AH)

This paper examines cuerda seca tomb tiles from the late sixteenth to the early nineteenth century in the two shrines of Sultan ‘Atabakhsh and Sultan Mir Ahmad in Kashan. The first example belongs to a late sixteenthcentury tomb, painted in two shades of cobalt blue against a white background. From the seventeenth century, at least four tombstones remain that are decorated with vegetal motifs on a yellow background, some of which interestingly lack any text. Early eighteenthcentury examples include a number of tomb tablets consisting of four mudbrick tiles with a mihrabi frame. The few surviving works from the Qajar period are either made of blue and white tiles or of cuerda seca tiles with floral patterns. The main question in this research is documenting the formation and evolution of cuerda seca tomb tiles of Kashan and their difference in form and content from lustre tombstones of the early Safavid period. In terms of content, attention to Persian elegies can be seen as so significant that they replaced Arabic phrases used in previous periods. Regarding form, the investigated examples show more emphasis on decorative motifs, in contrast to text, as was used in lustre tiles.