بازخوانی نقشۀ تاریخی نهر انتقال آب کرج

پس از اینکه تهران برای پایتختی برگزیده شد، با افزایش جمعیت، تامین آب یکی از اقدامات ضروری بود. علاوه بر کشیدن قنواتی که به آب شرب ساکنان اختصاص داشت، راه‌های دیگری مانند انتقال آب از کوهپایه‌های البرز می‌توانست کمبود آب شرب شهر را تامین کند. نقشه‌هایی که مبنای این تحقیق قرار گرفته، سندی است که دلالت بر همین اقدام مهندسی دارد؛ یعنی انتقال آب با کشیدن نهر از رودخانۀ کرج به شهر تهران. نقشه‌ها که در کاخ گلستان و وزارت خارجه نگهداری می‌شود، رنگی است و بر روی آن اطلاعاتی دربارۀ نحوۀ احداث نهر درج شده است، اما بدون ذکر عنوان، تاریخ، نام نقشه‌نگار و موضع دقیق است. پرسش پژوهش این است که در بازخوانی نقشه‌ها چه نکات تاریخی و مهندسی قابل عرضه وجود دارد و دیگر اینکه اسناد مذکور به چه مناسبتی تهیه شده و کدام رویداد معماری و شهری تاریخی را بیان می‌دارد؟ روش این پژوهش توصیفی‌تاریخی است؛ ازاین‌روی که تاکید بر یک سند تاریخی است و اقدامی در گذشته (روزگار قاجاریه) را روایت می‌کند. علاوه بر این، سندپژوهی محسوب می‌شود؛ زیرا بازخوانی سندی تصویری اساس کار پژوهش قرار گرفته است. هدف از پژوهش، بازخوانی و نمایاندن نقشۀ یادشده به‌عنوان سند تاریخ مهندسی و روشن کردن گوشه‌ای از تاریخ تهران روزگار قاجاری است. نتیجۀ پژوهش نشان داد به‌سبب کم شدن مقدار آب‌دهی، تعمیر نهر در دستور کار قرار گرفت و احتمالاً نقشه‌هایی برای مرمت نهر کرج در حدود 1267ق به دست یکی از مهندسان دربار قاجار، در اوایل پادشاهی ناصرالدین‌شاه، هم‌زمان با صدارت امیرکبیر تهیه شد. انتقال آب کرج به تهران، شش سال پیش‌تر، به‌ دستور محمدشاه و در روزگار صدارت حاج میرزا آقاسی عملی شده بود.

Rereading the Historical Map of Karaj Water Transfer Canal

After Tehran was chosen as the capital, the supply of water was one of the necessary measures to be taken as the population increased. In addition to building new qanats, other solutions such as transferring water from the rivers descending the Alborz Mountains could supply the city with drinking water. The maps studied in this research document this engineering action, i.e., to convey water by building a canal from the Karaj River to the city of Tehran. The colored maps are preserved in the Golestan Palace and the Ministry of Foreign Affairs. They contain information about how the canal was built, but with no title, date, cartographer, or exact location. The research question is, what historical and engineering facts can be drawn by rereading the maps, and what other historical architectural and urban achievements do these documents show? The research method employed is descriptivehistorical, because the emphasis is on a historical document and narrating an event in the past (Qajar period). This study is also document research because reviewing a visual document is the basis of the research work. This research aims to reread the map as a document in engineering history and to shed light on a chapter of Tehran rsquo;s history during the Qajar period. The results show that due to a decrease in water supply, the repair of the canal was on the agenda. Plans for the restoration of the Karaj canal around 1267 AH were most probably made by one of the engineers of the Qajar court, in the early years of Nasser alDin Shah rsquo;s reign, under the ministry of Amir Kabir. The project, however, was initiated by the order of Mohammad Shah, under the ministry of Haj Mirza Aqassi.