بناهای تاریخی به‌مثابۀ مدرسۀ طراحی معماری: فهم رابطۀ استادکاران معمار معاصر اصفهان با بناهای تاریخی شهر

معماران سنتی در معماری تاریخی ایران با وجود داشتن نقشی برجسته، به‌ندرت در کانون توجه مورخان بوده‌اند و از آن‌ها یاد شده است. این امر موجب شده که امروزه اطلاعات بسیار محدودی از سنت‌ها، اندیشه‌ها، فنون، مهارت‌ها و چگونگی زندگی حرفه‌ای آن‌ها در اختیار باشد. در دوران معاصر با شکل‌گیری مرمت مدرن، گروه جدیدی از استادکاران معمار ظاهر شدند که از یک سو با سنت‌های استادی‌ شاگردی در صنف و خانوادۀ خود پیوند داشتند و از سوی دیگر، زیر نظر مرمتگران دانشگاهی و مهندسان معمار کار می‌کردند. بدین ترتیب، این استادان با »رجعتی ناقص «، دوباره جایگاهی برای حضور در بناهای تاریخی و کار در کارگاه‌های معماری سنتی پیدا کردند. این مقاله با مراجعه به خانوادۀ رضایت، از استادکاران معمار اصفهانی، ارتباط آن‌ها با بناهای تاریخی را بررسی می‌کند. برای یافتن پاسخ پرسش‌هایی نظیر اینکه این استادان چگونه با بناهای تاریخی مواجه می‌شوند، چه اطلاعاتی از بناهای تاریخی در ذهن دارند و چگونه از این اطلاعات در طراحی کارهای جدید استفاده می‌کنند، با انجام مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته و باز، روش تاریخ شفاهی و همچنین مشاهده و یادداشت‌برداری میدانی از آثار و فرایندهای طراحی و اجرای این استادان، اطلاعات لازم گردآوری و با روش رمزگذاری و نظریۀ زمینه‌ای تحلیل شده است. بر این اساس،‌ رابطۀ استادکاران خانوادۀ رضایت با بناهای تاریخی در اصفهان در پنج مرتبۀ ارتباط با بنا شاملِ همزیستی، روخوانی، به خاطر سپردن، الهام و مرجعیت (عام و خاص) تبیین می‌شود. تحلیل این مقوله‌ها نشان می‌دهد که بناهای تاریخی یکی از مراجع مهم در جهان طراحی این استادان هستند. استادکاران معمارِ خانوادۀ رضایت، به قلمرو ذهنی‌ عینی از محله‌های عصر سلجوقی شهر اصفهان، به مرکزیت محلۀ جوباره تعلق دارند که زندگی فردی و حرفه‌ای آن‌ها را در بر می‌گیرد. آن‌ها این عناصر تاریخی را از کودکی نظاره کرده‌، خوانده‌، به خاطر سپرده‌ و به‌مثابۀ درس‌هایی از یک »مدرسۀ طراحی معماری «، دست‌مایۀ تجارب تازۀ خویش قرار داده‌اند.

Historical Monuments as an Architectural Design School:Understanding the Connection of Contemporary Master Masons of Isfahan with the Historical Monuments of the City

Despite the prominent role of traditional master masons of Iran in the creation of historical architecture, they have rarely been in the spotlight of historians. Limited information, therefore, is available today about their guild traditions, thoughts, techniques and skills, and their professional lives. In the contemporary era, with the development of the modern discipline of restoration, a new group of master masons emerged who are at the same time associated with the apprenticeship traditions in their guilds and families, and also work under the supervision of academic restorers and architects. Thus, with an ldquo;incomplete return rdquo;, these masters found a way back to historical monuments and work in traditional architecture workshops. This article examines the connection of contemporary master masons with historical monuments by the help of the Rezāyat family, one of the mastermason families of Isfahan. How these masters deal with historical monuments, the information they have in mind about monuments, and how they use this knowledge to design new works were investigated thoroughly. To answer these questions, the required information was collected by conducting semistructured and openended interviews, oral history method, as well as observation and taking field notes about their works and design and construction methods they utilized. The collected data were analyzed by coding based on grounded theory. Accordingly, the connection of the master masons of the Rezāyat family with the historical monuments in Isfahan can be explained at five levels: coexistence, reading, memorizing, inspiration, and referencing (general and specific). The analysis of these qualities shows that historical monuments are critical resources in the schema of these masters. The masons of the Rezāyat family reside in a Seljuqbuilt, subjectiveobjective territory in Isfahan, centralized in the Joubareh neighborhood. They have observed historical elements since their childhood, and studied, remembered, and utilized them in their new endeavors like lessons learned in a school of architectural design.