خوانش منظر شهر اشرف ‌البلاد در دورۀ صفوی و نسبت آن با مجموعه باغ‌های صفوی

یکی از روش‌های معمول در پژوهش‌های باغ‌‌های ایرانی این است که باغ‌ها را پدیده‌ای درون‌گرا در نظر می‌گیرند محصور در دیوارهایش و جدا از بستری که آن را احاطه کرده است. با این دیدگاه، برخی از ویژگی‌های مهم باغ‌ها نادیده گرفته می‌شوند. از سوی دیگر، تشخیص چهرۀ اصیل شهر در منظر امروزین شهرهای تاریخی به‌دلیل تغییرات سریع شهری روزبه‌روز دشوارتر می‌شود. این امر ضرورت توجه به شناخت صحیح و حفاظت اصولی از منظر تاریخی این شهرها و عناصر تشکیل‌دهندۀ آن‌ها را ایجاب می‌کند. از آنجا که ساختار شهر در دورۀ صفوی، بسیار تحت‌تاثیر باغ‌ها و به‌خصوص باغ‌های شاهی بوده، پژوهش حاضر بر شناسایی روابط میان باغ و شهر در شهر اشرف‌ البلاد صفوی متمرکز شده است. هدف این مقاله پی ‌بردن به چگونگی کیفیات روابط و پیوندهای میان باغ‌های شاهی به‌عنوان عناصر شاخص منظر شهری تاریخی شهر صفوی اشرف‌ البلاد با سایر اجزای تشکیل‌دهندۀ آن است. برای این منظور، از روش مطالعات تاریخی که رویکردی کاربردی در بازیابی جنبه‌های پنهان این ارتباط است، بهره گرفته شده است. در این راستا پیگیری مرحله‌‌به‌مرحله، منطبق با مراحل شکل‌گیری شهر انجام شد. با دنبال ‌کردن این رویکرد، ساختارهای شهری گذشته و حال بر اساس اطلاعات مبتنی بر شواهد مکتوب و ریخت‌شناسانه، مورد مقایسه و تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج این پژوهش نمایانگر برخی از نمودهای ارتباط ساختاری میان باغ‌های شاهی و این شهر تاریخی است که در طول سالیان، کم‌رنگ شده است؛ از جمله جایگاه باغ‌های شاهی در مراحل طرح‌ریزی شهر، در ساختار شبکۀ ارتباطی شهر، در تراکم شهری و در نظام سلسله‌مراتبی حاکم بر منظر شهری. بر اساس این نتایج، کیفیاتی از پیوندهای میان باغ و شهر روشن می‌شود که معرف هویت شهر صفوی بوده‌اند و بدون آن‌ها، هم ارز‌ش‌های شهر مخدوش می‌شود و هم میراث باغ‌ها ناگفته می‌ماند.

Reading the Urban Landscape of Ashraf al-Belād in the Safavid Period:Investigating its Relation to the Safavid Garden Complex

One of the common trends in researching Persian gardens is assuming them as introverted phenomena, enclosed inside their walls and separated from their surrounding context. In this view, some important features of gardens are ignored. On the other hand, reconstructing the original image of gardens in the contemporary urban landscape gets harder every day due to rapid urban changes. This makes it necessary to study and preserve the historic urban landscapes and their constituent elements. Since urban structure in the Safavid period was directly influenced by gardens built in cities, especially royal gardens, this study focuses on identifying the relation of gardens and the city in Safavid Ashraf alBelād. This paper aims to find out the quality of the connections between the gardens as the key elements of a historic urban landscape with other components. For this, the historical research approach was used for finding the hidden aspects of this connection. Data and documents were arranged according to the stages of the development of the city. Old and contemporary urban structures were then compared and analyzed based on documented morphological evidence. The results of this research show the structural connection between the royal gardens and the historic city, which has been faded over the years; some expressions of which include the status of these gardens in urban planning stages, urban networks, urban landscape hierarchy systems, and urban density. Based on these results, some qualities of this connection regarding the urban identity are revealed, without which both the values of the city and the heritage of the gardens would be lost.