دروازه در شهرهای سده‌های نخست اسلامی ایران

دروازه یکی از عناصر مهم و کم‌شناخته‌شدۀ شهرهای پیشامدرن است. در این مقاله، دروازه در شهرهای سده‌های نخست اسلامی در گسترۀ فرهنگی ایران بررسی شده است. در این پژوهش با بررسی و تفسیر متون درجۀ اول، داده برای روایتی تاریخی از دروازه فراهم شده است. در این مقاله، چیستی دروازه، نسبت دروازه با شهر و حیات شهری، و نسبت دروازه با تلقی افراد از شهر و جهان پیرامون، ذیل سه نقش متفاوتی که دروازه می‌تواند به خود بگیرد، بررسی شده است: دروازه به‌مثابۀ شیئی محصول عمل انسان؛ دروازه به‌مثابۀ ابزاری برای انجام کنش‌های انسانی؛ دروازه به‌مثابۀ صحنه‌ای برای اعمال انسانی. از خلال این بررسی، وجوهی از ماهیت دروازه و موقعیت آستانه‌ای آن در فضای شهر و نقش آن در تعیین و تبیین قلمرو شهر روشن می‌شود. اجزا و فضاهای دروازه طوری سازمان‌دهی می‌شد که بتوان بسته به موقعیت، آمدوشد را با درجات مختلف کنترل کرد. دروازه بر احتمال گذار میان درون و بیرون تاکید داشت، اما این گذر را مشروط به ارزش‌ها و قوانینی می‌کرد که به شهر به‌مثابۀ قلمرو معنا می‌بخشید. دروازه در شکل‌دهی به تصویر ذهنی افراد از ساختار شهر و قلمرو آن نقش مهمی ایفا می‌کرد. حفظ دروازه برای حفظ شهر حیاتی بود. دروازه و رویدادهای مرتبط با آن، به‌واسطۀ وضعیت آستانه‌ای و اهمیتی که در حفظ و تعیین و تبیین حدود شهر داشت، دلالت‌های نمادینی یافته بود. در واقع دروازه در هر سه لایۀ کالبدی و اجتماعی و نمادین نمایندۀ شهر به‌مثابۀ یک قلمرو بود.

A Study of City Gates in Early Islamic Cities of Iran

City gates are among the most significant, but hardly studied, features of premodern cities. The present article studies city gates in early Islamic centuries within the Iranian cultural domain. In this research, primary sources are examined to provide data for a historical narrative of the city gates. The nature of gates, their relation to the city and urban life and, to people rsquo;s perception of cities and the surrounding world are studied through three different roles that gates could perform: gates as products of activity, gates as instruments of activity, and gates as places of activity. This study sheds light on some aspects of the nature of gates and their status as a threshold in urban space and their role in defining and indicating the city rsquo;s territory. The findings of this study show that different elements and spaces of city gates were organized to control transit at different levels depending on the circumstances. Although there was the possibility of transit between inside and outside at the city gates, it was conditioned by the values and rules that defined the city as a territory. City gates had a significant role in the formation of the image of the city and its territory. City gates were crucial to the security of cities. Because of the status of a threshold and their crucial role in definition and indication of cities rsquo; boundaries, city gates and thereabout events gained a symbolic significance. In fact, city gates were indicative of the city as a territory involving all three physical, social, and symbolic layers.