تبیین یک رویکرد پراگماتیک به موضوع مکان‌سازی در بافت‌های تاریخی شهر ایرانی (نمونۀ مطالعاتی: راسته‌بازار استر و مردخای شهر همدان)

سال‌هاست که بافت‌های تاریخی در شهرهای معاصر از دیدگاه‌های متفاوت، مورد توجه شهرسازان در سطوح و جایگاه‌های مختلف قرار گرفته و بر این اساس موضوع انواع مداخلات بوده‌اند. با وجود این، هنوز هم انتقادات بسیاری در خصوص این مداخلات مطرح بوده و بغرنجی‌های بافت‌های تاریخی نیز کماکان برجا و برپا هستند. دوگانۀ نظر و عمل در این حوزه فاصله‌ای بسیار دارند و تشدید و تمدید این فاصله یکی از معضلات جدی قابل تامل است. اغلب انتقادات مطرح از جایگاه نظریه‌پردازی نسبت به عمل شهرسازانه در بافت تاریخی صورت می‌گیرد. در عین حال، مداخله‌کنندگان نیز معتقدند در پس اعمال ایشان نظریه‌های مختلفی قرار داشته و هدایتگر ایشان است. به نظر می‌رسد تمامی این تلاش‌ها چه در عرصۀ عمل و نیز عرصۀ نظر در جهت تحقق مکانی مطلوب و آرمانی که در قالب تصور و تصاویر شهرسازانۀ نظریه‌پردازان، حرفه‌ای‌ها و یا مدیران صورت گرفته و می‌گیرد. در این مقاله، ضمن پرداختن به ماهیت دوگانۀ نظر و عمل در این باره با تکیه بر خوانشی پراگماتیستی سعی می‌شود تا نحوه‌ای از مداخله در این بافت‌های شهری معرفی و در یکی از مکان‌های تاریخی در شهر همدان آزموده گردد. در این شیوه، ضمن معرفی جستاری مفهومی و بازآرایی تلقی پراگماتیستی از یوتوپیا بستر مناسب برای ارائۀ سناریوهای متفاوت و در نتیجه، برنامه‌ها و طرح‌های متعدد به‌منظور مواجهه با عدم قطعیت و پیچیدگی موجود در بافت‌های تاریخی فراهم می‌آید. این تلاش فقط با لحاظ زمینه و فراهم کردن بستر لازم برای طرح دیدگاه‌های مختلف فراهم می‌شود. نتایج این مطالعه در بخشی از بافت تاریخی شهر همدان نشان می‌دهد که رویکرد پراگماتیسم می‌تواند گشودگی مناسبی در نحوۀ مداخله در بافت‌های تاریخی شهر معاصر ایرانی فراهم کند. به‌علاوه می‌توان با اتخاذ رویکردی پراگماتیک که در آن آموزش و فرهنگ‌سازی اصل قرار می‌گیرد، امکان رسیدن به مداخلاتی هدفمند برای مکان‌سازی متناسب با نیازهای جامعه را فراهم کرد.

A Pragmatic Approach to Placemaking in Iranian Historical Urban Areas (Case Study: Esther and Mordechai Bazaar in Hamadan)

It has been many years that historical textures in contemporary cities have been the focus of many urban planners from different perspectives and different positions, according to which they were the subjects of many interventions. There is quite a lot of criticism on these interventions, while complexities of such textures remain. The theory/practice divide in this field is wide and it poses a serious problem. However, planners believe that their practices are backed by certain theories which also directed them. It seems that all of these endeavors mdash; both in theory and practice mdash; try to create favorable utopian places as conceived by urban planners, professionals, and managers. In this paper, the divide of theory and practice are discussed, and next, based on a pragmatic perspective, a method of intervention in urban textures is introduced and assessed in a historical site in Hamadan. This study, besides introducing a conceptual inquiry and rearranging the pragmatic conception of utopia, provides a suitable context to present various scenarios and plans in response to the current uncertainty and complexity of historical textures. The results of the study show that a pragmatic approach can provide a source of intervention methods in historical textures of contemporary Iranian cities. Moreover, if paired with education and outreach, this approach can introduce purposeful placemaking interventions corresponding to the needs of society.