واکاوی تعامل بین گونه‌های شکلی مسکن سنتی و ارتباطات فضایی با استفاده از ابزار نحو فضا (نمونۀ موردی: خانه‌های سنتی کاشان)

شهر کاشان را می‌توان گنجینه‌ای از خانه‌های سنتی ایرانی دانست؛ خانه‌هایی که متعلق به دورۀ قاجار بوده و مقوله‌های اجتماعی‌فرهنگی و اقلیمی بیشترین تاثیر را در شکل‌گیری پیکره‌بندی فضایی این خانه‌ها داشته است. در این پژوهش با محور قرار دادن ورودی، به تحلیل پیکره‌بندی فضایی در خانه‌های کاشان پرداخته شد. در مرحلۀ اول، خانه‌ها به‌لحاظ شکلی و کالبدی در چهار دسته قرار گرفتند: خانه‌های تک‌حیاطۀ دوطرف حجم، تک‌حیاطه سه‌طرف حجم، خانه‌های تک‌حیاطۀ چهارطرف حجم و دوحیاطه چهارطرف حجم. در مرحلۀ دوم تعداد ورودی‌ها، جایگاه ورودی‌ها به‌لحاظ افقی و عمودی و مسیر مستقیم و غیر‌مستقیم هنگام ورود به خانه‌ها مشخص شد، سپس به‌منظور تحلیل ورودی در هر دستۀ شکلی، از روش چیدمان فضا بهره گرفته شد. در همین راستا دو شاخص هم‌پیوندی و عمق قابل پیمایش (ارتباط بصری) در بستر این خانه‌ها مورد سنجش قرار گرفتند. در مرحلۀ سوم نیز، عرصه‌بندی فضا‌های تابستان‌نشین و زمستان‌نشین خانه‌های هر دستۀ شکلی مبتنی بر نمودار توجیهی و تحلیل گراف نمایانی مورد بررسی قرار گرفت. فرضیه‌های اصلی پژوهش حاکی از این است که خانه‌های هر دستۀ کالبدی‌شکلی، ارتباطات فضایی شبیه بۀکدیگر را رقم زده است، سازمان فضایی عرصهۀ زیستی ساکنان خانه‌ها در فصول تابستان و زمستان متفاوت‌اند. به‌علاوه رابطۀ مجموعۀ ورودی و فضای خانه‌ها در هر دسته مورد بحث قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در هر دستۀ کالبدی، تفاوت‌هایی به‌لحاظ پیکره‌بندی فضایی وجود دارد به‌طوری که در هر دسته، خانه‌های عمیق و کم‌عمق به‌لحاظ بصری دیده می‌شود، اما معانی اجتماعی‌فرهنگی مشابهی در هریک از پیکره‌های کالبدی قابل مشاهده است که مطابق با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی معماری ایرانی‌اسلامی در شهر کاشان شکل یافته است. همچنین، سازمان فضایی عرصۀ زیست ساکنان خانه‌ها در فصل تابستان و زمستان نیز متفاوت بود. در رابطه با ورودی در خانه‌های هر دسته، مشاهده شد که افزایش تعداد ورودی‌ها لزوماً موجب کاهش لایه‌بندی بصری خانه‌ها در هر دسته و در بین تمامی خانه‌ها نشده است.

Analysis of the Interaction between the Formal Types of Traditional Houses and Spatial Configurations using Space Syntax Case Study: Traditional Houses of Kashan

Kashan is a city in Iran with a host of traditional houses that date to the Qajar period. Sociocultural and climatic factors have had the greatest impact on their spatial configurations. In this study, focusing on entrances, the spatial configuration of houses in Kashan is analyzed. Houses are first categorized in terms of physical form in four categories: singlecourtyard houses with massing on two sides; singlecourtyard houses with massing on three sides; singlecourtyard houses with massing on four sides; and doublecourtyard houses with massing on four sides. In the second step, the number of entrances and their positions were identified. Next, spatial configuration analysis is used to analyze entrances in each category. In this regard, two indices of integration and step depth (visual connection) are assessed. In the third step, the arrangement of summer and winter sections of houses in each group was investigated based on Justified Graphs and Visibility Graph Analysis.The main hypothesis of this study is that houses in each category have similar spatial connections and that the spatial organization of the summer and winter sections are different. In addition, the relationship between the entrance spaces and residential spaces in each category is discussed. The results show that in terms of spatial configuration, there are houses with different visual depths in each category, but similar sociocultural implications are evident in all configurations that are based on sociocultural characteristics of IranianIslamic architecture in Kashan. Also, the spatial organization of the summer and winter living sections is varied. With regard to entrances, it was observed that in all categories, an increase in the number of entrances does not necessarily reduce the visual layering of houses.