حاشیه‌نویسی در معماری: رویکردی نظام‌مند در راستای تحرک‌بخشی و توسعۀ پایه‌های نظری، پژوهشی و انتقادی معماری

حاشیه به معنای کناره و شرحی است که بر متن می‌نویسند و برای توضیح مطالب مشکل یا مبهم، نقد یا رد اشکالات و در توصیف عمومی در راستای تعامل با متن صورت می‌گیرد. حاشیه‌نویسی به‌خصوص از دوران اسلامی رواج یافته و به‌صورت یکی از سنت‌های حوزۀ علوم اسلامی در راستای ترویج و پویایی علوم اسلامی به‌ویژه در دوره‌هایی که کمتر اندیشۀ تازه‌ای برای طرح وجود داشت تداوم یافته است. سوال این تحقیق به این صورت است: آیا حاشیه‌نویسی می‌تواند به ساحت معماری انتقال یابد و در راستای تحرک‌بخشی به مباحث نظری به ‌کار گرفته شود؟ بر این ‌اساس هدف از این تحقیق سعی در بررسی ابعاد باززنده‌سازی این راهکار سنتی در دورۀ معاصر به‌صورت روشی دموکراتیک در بیان و ترویج نظریات و تاثیر آن در بسط مفاهیم علوم و به‌طور مشخص مباحث نظری معماری است. تحقیق حاضر با رویکردی توصیفی‌تحلیلی و تاریخی‌تفسیری، در چهار بخش اصلی مباحث خود را ارائه می‌دهد. نخست، طرح مسئله در زمینۀ لزوم تحرک‌بخشی مباحث نظری معماری صورت می‌گیرد. در بخش دوم، ضمن ارائۀ معانی لغوی و اصطلاحات مربوط به حاشیه، تاریخچۀ مختصری از حاشیه‌نویسی ارائه می‌شود. در بخش سوم، ابعاد و کاربرد حاشیه‌نویسی در مباحث نظری معماری طرح می‌شود. در بخش نهایی، تبیین مفاهیم و روش‌های کاربردی حاشیه‌نویسی در معماری پیشنهاد می‌شود و دربارۀ روش‌های محتوایی و صوری حاشیه‌نویسی عناوینی ارائه می‌شود. از نتایج این پژوهش چارچوب پیشنهادی برای تفکر هدفمند و دستیابی به الگوهایی برای تقرب به تحقیق در معماری و کاوش فعال ادبیات موضوع است. این نتایج نشان می‌دهد که حاشیه‌نویسی به‌واسطۀ فرایندهای تحرک‌بخشی خود به پویا‌سازی جریان‌های فکری درون‌زا در معماری کمک می‌کند. این رویکرد با با بهره‌گیری از امکانات و رسانه‌های نوین، تاثیر بسزایی در زندگی دائمی متون معماری و زایش مداوم آن‌ها خواهد داشت.

Annotation in Architecture: A Systematic Approach toward Mobilization and Development of Theoretical, Research, and Critical Basis in Architecture

Annotations usually refer to marginal notes that explain a difficult or ambiguous subject, provide a general definition or a critical remark for a particular part of a text. Historically, annotating was a wellknown tradition in Islamic sciences and was used especially in times when there were less new potentials for generating new knowledge. The main question of this research is, can the tradition of annotation transition to architectural studies and be used for mobilizing theoretical discussions? Accordingly, the main aim of this research is revitalizing this technique in contemporary architectural scholarship in a democratic way to develop new domains in science and theory, most distinctively regarding architecture. This research investigates the dimensions by descriptiveanalytical and interpretivehistorical approach. The paper consists of four main parts. In the first part, the necessity of paying attention to the mobilization of theoretical discussions in architecture is discussed. In the second part, related terminology and their meanings and a summary of annotation history are provided. In the third part, the applications and dimensions of annotation in architectural theory are presented. The final part contains some practical ideas as well as contentbased and graphical methods of annotation. The main result of the research is a proposed framework for systematic thinking and applicable models of approach to the architectural literature review. The results show that annotation can help mobilize the internal intellectual movements in architecture. It can make use of newly available media that can affect architectural texts and their continuing regenerations.