بررسی تطبیقی معماری بازار تاریخی تجریش و مرکز خرید ارگ تهران بر اساس نظریۀ سینومرفی (هم‌ساختی کالبد ‌ ‌رفتار)

مطالعات روان‌شناسی اکولوژیک و مفاهیم جامعه‌شناختی خرد در زمینۀ پیوند نظام‌های کالبدی و رفتاری محیط، بنیان مهمی برای ارزشیابی و پیش‌بینی نحوۀ کارکرد محیط فراهم ‌کرده‌ است. در این زمینه، »نظریۀ مقررفتاری « راجر بارکر که در 1968 مطرح ‌شد، به ترکیب پیچیدۀ ساختار‌های کالبدی‌‌رفتاری محیط با ‌عنوان »سینومرفی « و عامل تعیین‌کنندۀ رفتار‌های محیطی افراد اشاره‌ می‌کند و معادل فارسی آن، »هم‌ساختی « پیشنهاد‌ شده ‌است. بنابراین، مقایسۀ هم‌ساختی ساختار‌های کالبدی‌‌رفتاری در مقر‌های رفتاری مختلف به رفع ابهامات دربارۀ نحوۀ تقویت کارآمدی محیط کمک‌ می‌کند. فهم نحوۀ تعامل محیط و رفتار، تبیین قابلیت‌های رفتاری محیط ساخته‌شده و نحوۀ رخداد رفتار‌ها در تناسب با ساختار‌های محیط اکولوژیک، از اهداف پژوهش هستند. بر این اساس، این پژوهش به بررسی تطبیقی بازار تاریخی تجریش و مرکز خرید ارگ تهران می‌پردازد. این پژوهش کاربردی، از نوع توصیفی‌‌‌‌تحلیلی و با رویکردی کیفی‌‌کمی است که با روش بررسی اسنادی، مردم‌نگاری و فنون کار میدانی، به‌ویژه مشاهدۀ غیر‌مداخله‌ای به جمع‌آوری اطلاعات و با روش استدلال و استنتاج منطقی به تحلیل اطلاعات پرداخته ‌است. وجوه افتراق در هفت مورد از هشت الگوی رفتاری بررسی‌شده نشان‌داد که این دو مقر رفتاری از جنبۀ سه عامل »کیفیت حرکت «، »قابلیت پذیرش تنوع رفتاری و تغییر ‌استفاده در زمان « و »کیفیت تعاملات ‌انسانی « در ساختار کالبدی و به‌ویژه، »کیفیت کنترل رفتاری « در ساختار اجتماعی و در نتیجه، ماهیت رفتاری متمایز از یکدیگرند. بررسی تطبیقی 28 پارامتر استخراج‌شده از نظام‌های شش‌گانه ساختار کالبدی و چهار پارامتر ساختار اجتماعی محیط، به تحرک رفتاری، تنوع راهبردهای خلاقانه رفتاری و تعاملات انسانی پرشور و گذارا در بازار تجریش و کاهش تحرک و کاهش تنوع رفتارهای انتخابی و اجتماعی در مرکز خرید ارگ اشاره دارد. این پژوهش نتیجه‌گیری می‌کند که هم‌ساختی قوی و منعطف ساختارهای محیطی بازار با الگوهای رفتاری، به تولید مداوم روابط ابتکاری میان محیط اکولوژیک و افراد و هم‌ساختی ضعیف و غیر‌منعطف در مرکز خرید ارگ به محدود‌سازی تنوع رفتارهای محیطی منجر شده ‌است.

Comparative Study of the Architecture of the Tajrish Historical Bazaar and Arg Shopping Center: a Synomorphy Theory Approach

Ecological Psychology and MicroSociology studies concerning behavioralmilieu systems have created an important basis for evaluation and prediction of the performance of built environments. In this context, the Behavior Setting Theory introduced by Roger Barker in 1968 defines the complicated behavioralmilieu framework or synomorphy as the determining factor of the environmental behaviors of people. Therefore, comparing synomorphy of various behavioral settings will help enhance the performance of built environments. Understanding the interaction of environment and behavior, behavioral affordances of the built environment, and behavior occurrences in coordination with the ecological environment are the aims of this research. This research is a comparative study of the Tajrish Historical Bazaar and Arg shopping center in Tehran, Iran. This applied, descriptiveanalytical research uses a qualitativeـquantitative approach, with data collection through surveys, ethnography, and fieldwork techniques such as observation without intervention. Data analysis is done through deductiveـinductive reasoning. The result of eight surveyed behavior patterns shows that regarding quality of mobility , affordance of hosting behavioral diversity and change over the time , quality of social interactions , and quality of behavioral control , the two behavior settings differ. Comparative study of 28 parameters of milieu structure and 4 parameters of social structure in these two ecological environments point to behavioral mobility, diversity of innovative behavioral strategies, and passionate and brief human interactions in the Tajrish Bazaar, whereas to less mobility and reduction of selective and social behaviors in Arg shopping center. This research concluded that the Tajrish Bazaar is high in synomorphy, which has resulted in the development of ongoing and innovative interactions between people and the ecological environment, while Arg shopping center is low in synomorphy, resulting in the limited diversity of environmental behaviors.