قابوس‌نامۀ معماری ایران؛ بازخوانی مفاهیم و کارکردهای گنبد قابوس

هدف این مطالعه، تحقیق دربارۀ خاستگاه، مفاهیم و کارکردهای صوری و نمادین گنبد (برج) قابوس بر پایۀ تفسیر و تاویل کتیبۀ ده بخشی آن است. این تفسیر تاریخی ادبی تازه به بررسی فضای تاریخی شکل گیری بنا، بازخوانی برخی مفاهیم کتیبۀ بنا با روش لغت شناسی و مقایسۀ آن با کتیبۀ برخی برج مقابر ایران می پردازد. یافته های این مطالعه نشان می دهند که قابوس بن وشمگیر برای تثبیت حکمرانی خود، درست پس از زوال سامانیان و اعلان قدرت در برابر حکمرانان قدرتمندی چون آل بویه و دیگر معارضان، نماد اقتدار یا منشور حکمرانی خود را در مسیر گرگان [قدیم] به خراسان برافراشت. قصد اصلی قابوس از ساخت این بنا، فراتر از کارکرد تدفینی، پایه گذاری یادبودی جاودانه از فضایل، شکوه و در واقع جاه طلبی خود بوده است. به تعبیری، گنبد قابوس نمادی از تحکیم قدرت و اقتدار قابوس در عرصۀ سیاسی، و کمال و برتری او در ادب و هنر بوده است.

Qabusnama of Persian Architecture: Rethinking the history of making Gunbad-i Qābus

This study aims to investigate the origins, concepts, and symbolic and formal functions of the Gunbadi Qābus tombtower based on interpretation of its inscription. This hermeneutic analysis addresses the historical context of the building formation, rethinking the concepts presented in its tenpiece inscription using philological methods, and compares it with the inscriptions of some other tombtowers of Iran. Findings show that after the fall of Samanid dynasty, Qābus b. Voshmgīr erected the symbol (tower) of his authority and charter of governance on the road from Gurgān to Khurasan to show off his power and ensure his sovereignty against powerful enemies like the Buyids. The original intention of Qābus to build the monument beyond its funerary function was the foundation of an eternal monument glorifying his virtues, grandeur, and ambitions. In addition, this landmark is a symbol of the consolidation of Qābus rsquo;s power in the political arena, and his perfection and eminence in art and literature.