تبیین مدلی در شناسایی و تقویت عوامل تاثیرگذار بر حس مکان و خاطرۀ جمعی(نمونۀ موردی: حاشیۀ رودخانۀ دز)

عدم احساس تعلق انسان به محیط پیرامون و فضاهای شهری یکی از مشکلاتی است که در نوشته های صاحب نظران و نظریات مردم دیده می شود. تبدیل شدن یک فضا به مکان و به تبع آن، پدید آمدن حس مکان، محصول مولفه های عینی و ذهنی است. تاثیر توامان این مولفه ها به معنادار شدن مکان نزد مخاطب می انجامد و محیط را به عنصری هویت بخش تبدیل می کند. این پژوهش در پی آن است که رابطۀ میان مولفه های عینی و ذهنی فضا و سطوح حس مکان را شناسایی کند. لذا با بهره گیری از روشی کیفی تحلیلی، چارچوب نظری در قالب نمودارهایی تدوین شده است. نتیجۀ این تحقیق تبیین مدلی در شناسایی عوامل تاثیرگذار بر حس مکان و خاطرۀ جمعی است. این مدل، مولفه های موثر بر پیدایش حس مکان را به دو دستۀ عینی و ذهنی تقسیم بندی می کند. مولفه های عینی با معیارهای کالبدی که به پیدایش قرارگاه های رفتاری می انجامد و مولفه های ذهنی با تصاویر ذهنی فردی و تصاویر ذهنی جمعی که به پیدایش خاطره انگیزی مکان می انجامد، مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته اند. در ادامه و در چارچوب این مدل، عوامل مذکور از طریق پرسشنامه های کیفی و مشاهدات میدانی در حاشیۀ رود دز ارزیابی گردیده و کارایی مدل سنجیده شده است. در واقع، نمودارهای تدوین شده در بخش اول می توانند چارچوبی برای ارزیابی ویژگی های یک مکان باشند و به کار بردن آن ها در ارتباط با رود، در عین ارزیابی محدوده، روشی کاربردی را برای سنجش سایر مکان ها ارائه می دهد. تحلیل پرسشنامه ها نشان می دهد آسیاب ها، پل قدیم و رودخانۀ دز، با دارا بودن معانی عمیق در ذهن مخاطبان، مراتب بالایی از حس مکان و خاطره انگیزی را دارا می باشند. این سطح از حس مکان نزد هر سه دسته از پرسش شوندگان (دزفولی ها، دزفولی های ساکن تهران و گردشگران) پدید آمده است. همچنین تحقیق موردی نشان دهندۀ آن است که رابطۀ معناداری میان سطح معنای مکان و سطح حس مکان وجود دارد.

A Model for Identifying and Enhancing the Sense of Place and Collective Memories (Case Study: Dez river)

The lack of sense of belonging to place in urban spaces is one of the problems widely stated. There are objective and subjective factors in space that create sense of place. The combined effect of these factors create meaning for place and endow the environment with identity. This research seeks to find the relationship between the objective and subjective factors of space and the levels of sense of place. Using a qualitativeanalytical method, the theoretical framework is presented through diagrams.The result of this research is a model for identifying the factors influencing sense of place and collective memory. The model divides the factors that influence sense of place into two categories: objective and subjective. Objective factors are physical criteria that create behavior settings and subjective factors are individual and collective mental images that create memorable places. Through qualitative questionnaires and field observations, these factors and the efficiency of the proposed model were evaluated at the Dez riverside. The diagrams developed in the first section of this study can be used as a framework for evaluating the characteristics of any place. Analysis of the questionnaires shows that the mills, the old bridge, and the Dez River have deep meanings for people and also a high sense of place and memory. This level of sense of place was evident in all three categories of participants (residents of Dezful, residents of Tehran who were born in Dezful, and tourists). The case study also indicates that there is a significant correlation between the level of meaning of place and level of sense of place.