پویایی‌های غیرمتعارف تورم در ایران: غلبۀ کانال نرخ ارز و چالش کنترل نقدینگی (تحلیل vecm) دلالت‌هایی بر اقتصاد ایران

هدف غایی این مطالعه، تبیین ساختار روابط تعادلی بلندمدت و پویایی‌های تعدیل کوتاه‌مدت میان لگاریتم متغیرهای شاخص قیمت‌ مصرف‌کننده، نقدینگی و نرخ ارز در اقتصاد ایران (13901401) است. نتایج آزمون هم‌انباشتگی جوهانسون نشان می‌دهد برخلاف انتظارات نظری، رابطه‌ بلندمدت نقدینگی و تورم منفی است؛ درحالی‌که ارتباط نرخ ارز و تورم، مثبت و منطبق بر مبانی اقتصادی است. تحلیل پویایی‌های تعدیل خطا نیز نشان می‌دهد که مکانیسم‌های تعدیل خطای معمول برای شاخص بهای مصرف‌کننده و نقدینگی در اقتصاد ایران فاقد کارایی لازم هستند. تحلیل توابع واکنش آنی نیز نشان می‌دهد که شوک‌های نرخ ارز، اثرات تورمی قابل ‌توجهی بر شاخص قیمت مصرف‌کننده اعمال می‌کنند. مجموعه یافته‌های این پژوهش، بر این نکته‌ اساسی تاکید دارند که در اقتصاد ایران، پویایی‌های تورمی به‌طور غالب متاثر از کانال انتقال اثر نرخ ارز به قیمت‌ها و سازوکار واکنش انتظارات تورمی در بازار ارز هستند و کانال‌های سنتی اثرگذاری نقدینگی، نقش کمرنگ‌تری ایفا می‌کنند. بنابراین با توجه به شواهد تجربی مبتنی‌بر این مطالعه، سیاست‌گذاران اقتصادی در راستای کنترل تورم، می‌بایست رویکردی جامع‌نگر اتخاذ نموده و سیاست‌های مدیریت فعالانه نرخ ارز را در اولویت قرار دهند.

unconventional inflation dynamics in iran: dominance of the exchange rate channel and the challenge of liquidity control (a vecm analysis)

this study aims to investigate the long-run equilibrium relationships and short-run adjustment dynamics among the logarithmic values of the consumer price index (cpi), liquidity (money supply), and exchange rate in the iranian economy during the period 2011 –2022 (1390–1401 sh). the results of the johansen cointegration test reveal a counterintuitive finding: the long-term relationship between liquidity and inflation is negative, whereas the relationship between the exchange rate and inflation is positive and consistent with theoretical expectations. moreover, the analysis of error correction dynamics indicates that the conventional adjustment mechanisms for both cpi and liquidity are inefficient within the context of iran’s economy. the impulse response functions further show that exchange rate shocks impose considerable inflationary pressures on consumer prices. collectively, these findings highlight that inflation dynamics in iran are primarily driven by the exchange rate transmission channel and the expectation-driven mechanisms within the foreign exchange market. in contrast, the traditional liquidity channel appears to have a relatively limited role. based on the empirical evidence presented, it is recommended that policymakers adopt a comprehensive policy framework, with particular emphasis on proactive exchange rate management as a central strategy for inflation control.